Vikan - 16.05.2000, Qupperneq 59

að vaða upp um allt. Þegar við
vorum í heimsókn þá skreið
stelpan yfir okkur þar sem við
sátum í sófanum og hún trufl-
aði stöðugt allar samræður á
milli okkar og foreldra henn-
ar þar sem hún krafðist
óskertrar athygli þeirra. Hún
var ekki send í rúmið þegar
leið að háttatíma og eftir því
sem leið á kvöldið jukust læt-
in í henni og kröfurnar sem
hún gerði til foreldra sinna.
Það sem átti að vera huggu-
legt kvöldverðarboð endaði
alltaf með því að allir við-
staddir voru orðnir þreyttir
og pirraðir. Það sem stúlkan
var hins vegar að biðja um
með „dekurhætti“ sínum
voru ákveðnar reglur og
mörk af hendi foreldra sinna.
Stöku sinnum var mér nóg
boðið og ég talaði mjög
ákveðið til stúlkunnar og þá
var eins og henni létti. Ég átti
það til að taka hana í fangið
þegar hún var alveg að tryll-
ast og þá hélt ég henni fast og
örugglega þar til hún róaðist.
Síðan fór ég með hana inn í
herbergið hennar og las stutta
sögu fyrir hana. Það var engu
líkara en stúlkan væri þakklát
fyrir að finna þessa ákveðni í
fari mínu og hún gerði sér
ljóst að hún kæmist ekki upp
með stæla og læti. Það kom þá
oftast ró yfir hana.“
Munurinn á aga og
refsingu
Nær allir sérfræðingar í
uppeldismálum eru á þeirri
skoðun að nauð-
synlegt sé að
setja börnum
reglur og
ákveðnar skorð-
ur. Börn þurfa
ekki á refsingum
að halda heldur
leiðbeiningum
frá foreldrum
sínum svo þau
geti sjálf lært að
þekkja sín mörk.
Sú kynslóð for-
eldra sem ólst upp við líkam-
legt ofbeldi einsetti sér að láta
ekki börn sín upplifa þá kvöl.
Þess í stað völdu þau að sýna
börnunum óendanlegt um-
burðarlyndi en gerðu sér ekki
grein fyrir því að agi þarf ekki
að byggjast á refsingum.
Skilaboðin sem barn fær
þegar refsingu er beitt eru
einfaldlega þessi: „Ég er
stærri og eldri en þú - þess
vegna kemst ég upp með
þetta." Það kennir líka barn-
inu þau ósannindi að heppi-
legast sé að leysa deilur með
ofbeldi. Refsingar geta vald-
ið bælingu, reiði og jafnvel of-
beldishneigð hjá barninu. Agi
hins vegar, með ákveðnum
reglum og eftirfylgni og því að
gefa barninu tíma, er ákjósan-
leg leið til þess að koma í veg
fyrir stjórnleysi og ofsaköst.
Þegar barnið hefur fengið að
ná ró sinni er hægt að útskýra
hina mikilvægu lexíu að í
hvert sinn sem það missi
stjórn á sér, verðir þú að
stöðva það, þangað til það
sjálft geti stoppað þessa hegð-
un. Þá ert þú að gefa barninu
þau skilaboð að það geti og
muni stjórna sjálfu sér og það
er út af fyrir sig verðlaun fyr-
ir barnið. Það að foreldrið
geti sjálft sýnt stillingu og
stjórnað reiði sinni er einn
mikilvægasti þáttur ögunar
og besta fyrirmyndin fyrir
barnið þegar það er að læra
að fást við neikvæðar tilfinn-
ingar.
I dag eru alltof mörg börn
sem eiga við stjórnleysi að
stríða og því er það foreldrum
nauðsynlegt að endurskoða
oft þau markmið sem þeir
hafa sett sér sem foreldrar.
Ást er stærsta gjöf sem við
getum gefið börnunum okkar
en agi kemur þar strax á eft-
ir. Á meðan börnin eru lítil og
ekki byrjuð í skóla er besti
tíminn til þess að kenna þeim
sjálfsaga og sjálfsstjórn. Þú
getur hjálpað barninu með
svörun þinni við vandamálum
sem koma upp en þú getur
einnig séð fyrir ákveðin
vandamál og undirbúið barn-
ið þitt fyrir þau. Eins og t.d.
þessi staða: „Þegar við heim-
sækjum ömmu þá veit ég að
þig langar til að fara í dúkku-
leik með postulínsbrúðurnar
hennar en það máttu ekki því
þær geta brotnað.“ Eða: „Þú
veist hvað þú verður pirrað-
ur þegar amma og mamma
tala lengi saman. Hér
er litabók og litir svo
þú getir litað á meðan
við spjöllum.“ Ef
barnið þitt gleymir
sér og hagar sér illa þá
þarftu að láta það vita
að þú skiljir það. Þú
getur t.d. sagt við það:
„Við vissum að þú
yrðir þreyttur en þú
ert búinn að vera svo
duglegur! Það er frá-
bært!“ Síðanværi gott
að leyfa honum að hlaupa að-
eins úti í garði eða gera eitt-
hvað annað til þess að brjóta
upp mynstrið og hann geti
unnið úr reiðinni. Þegar hann
hefur svo aftur náð ró sinni þá
þarf að hrósa honum og
benda honum á að honum
hafi tekist að hafa stjórn á sér
sjálfur.
Það er líka hægt að nota
aðra aðferð sem byggist á því
að biðja barnið að segja þér
hvað hjálpi því að halda still-
ingu sinni. Þá gætir þú sagt:
„Alltaf þegar þú verður reið-
ur þá verð ég líka reið og mér
líkar það ekki. Hvað get ég
gert til að hjálpa þér þegar þú
ert að fá reiðikast?“ Fyrir 4-
5 ára gömul börn getur þessi
nálgun virkað eins og töfrar.
Ef barnið kemur með uppá-
stungu þá skaltu nota hana og
segja við barnið: „Sko! Þú
sagðir að ég ætti að rugga þér
þegar þú verður reið og það
virkaði. Þú vissir sjálf hvað
myndi hjálpa þér. Ég ætla að
reyna að muna að gera þetta
alltaf þegar við verðum reið-
ar hvor út í aðra.“
Kjarni málsins er sá að
sannfæra barnið þitt um að
það sjálft þurfi að læra sjálfs-
stjórn en ekki þú en á meðan
það sé að ná tökum á þessu þá
sért þú alltaf til staðar fyrir
það.
ir barnið mitt ofvirkt?
Samkvæmt DSMDIV kerfinu (sem er m.a. notað til grein-
ingar geðrænna sjúkdóma hér á landi), einkennist ofvirkni
barna af skertri athygli, hvatvísi og ofvirkni. Þar sem öll
börn hafa þessi einkenni að einhverju marki þá getur reynst
erfitt að greina ofvirkni hjá barni.
Ofvirkt barn er stöðugt stjórnlaust eða alveg við það að
sleppa sér. Það ræður ekki við það. Barnið hefur ekki með-
fædda getu til þess að setja sér hömlur og það er líklegt að
því meiri pressu sem foreldrar setji á það því erfiðara eigi
barnið með að hafa stjórn á sér. Barnið mun að öllum lík-
indurn eiga erfitt með að greina og bregðast við utanað-
komandi áreiti. í raun er allt áreiti, hvort sem það er sjón-
rænt, hreyfing eða heyrn, truflun fyrir barnið. Því meiri örv-
un eða áreiti, því ringlaðra verður barnið. Þar sem það
getur ekki stjórnað viðbrögðum sínum við umhverfinu þá
er nauðsynlegt að nálgast barnið á rólegu nótunum í um-
hverfi sem ekki er krefjandi, ef ætlunin er að kenna því eitt-
hvað eða ef því á að líða vel. Með tímanum geta ofvirk börn
lært að hafa stjórn á hvatvísri hegðun sinni og vernda yfir-
keyrt taugakerfi sitt. En það er vissulega langtímaverk-
efni fyrir þau, foreldra þeirra og kennara. Þau eiga svo sann-
arlega skilið að við sýnum þeim viðeigandi virðingu þegar
við erum að hjálpa þeim að öðlast sjálfsstjórn.
Vikan
59