Vikan - 19.09.2000, Page 11

lingur er lagður inn í nokkrar vik-
ur og er ásamt því að vera í hug-
rænni atferlismeðferð, í líkam-
legri endurhæfingu, sjúkra- og
iðjuþjálfun. Meðferðin er því
mjög markviss. Hugsanaferli
þunglyndissjúklinga einkennist
mjög af dökkum og döprum
hugsunum. Beck fór því að vinna
við að hjálpa fólki að koma auga
á tengslin milli hugsana og til-
finninga. Fyrst kemur hugsun og
svo kemur tilfinning. Til dæmis
kemur hugsunin: „Ég er ómögu-
legur“ fyrst en tilfinningin, van-
líðanin og depurðin kemur eftir
á. Þessar hugsanir hafa þá nátt-
úru að fara mjög hratt í gegnum
hugann og viðkomandi hættir að
taka eftir þeim. Þær verða sjálf-
virkar og okkur líður illa en við
áttum okkur ekki á því að vanlíð-
anin stafar af því að við hugsuð-
um neikvæða og erfiða hugsun,“
segir Helga.
Pétur kveður hugrænu aðferð-
ina þó ekki vera allsherjarlausn
fyrir alla. „í meðferðinni er far-
ið eftir fyrirfram ákveðnu kerfi,
og stuðst við dagskrá sem er
mjög nákvæm. Sjúklingur kemur
í viðtal 14-16 sinnum á 10-12 vik-
um og í hverju viðtali er fyrir-
fram ákveðið hvað á að ræða.
Meðferðin byggir ennfremur að
miklu leyti á heimavinnu sjúk-
lings þar sem hann leggur mat á
virkni sína, hugsanir og tilfinn-
ingar og skráir
þetta allt sam-
viskusamlega
niður. Það er
mjög einstak-
lingsbundið
hversu auðvelt
fólkámeðað til-
einka sér þessa
tækni, sumir eiga
auðveldara með
það en aðrir eins
og gerist og
gengur með flesta hluti. Rann-
sóknir benda samt til þess að
hugræn atferlismeðferð hafi sam-
bærileg áhrif á þunglyndi og
lyfjameðferð og að langtímaár-
angur meðferðarinnar sé talsvert
góður og jafnvel betri en af lyfja-
meðferð. Ef fólk dettur aftur nið-
ur í þunglyndi seinna á það auð-
veldara með að taka á því sjálft
og gerir það jafnvel sjálfkrafa, því
þetta er eins og að læra að hjóla,
maður lærir grundvallaratriðin í
eitt skipti fyrir öll,“ segir Pétur og
fær sér sopa af tei.
Hægt að kenna gömlum
hundi að sitja
Pétur og Helga eru sammála
um og leggja áherslu á að það sé
langt í frá vonlaust að kenna
gömlum hundi að sitja. Grund-
vallarreglan í hugrænu atferlis-
meðferðinni er að greina og
svara niðurrifshugsunum sem
eru liður í þunglyndinu. í með-
ferðinni er fólk þjálfað í að taka
eftir hugsunum sem eru skaðleg-
ar og stuðla jafnvel að þunglyndi.
„Hugsanir þunglyndissjúklinga
eru iðulega ekki í takt við raun-
veruleikann, sérstaklega mat
þeirra á sjálfum sér og framtíð-
inni,“ segir Pétur og Helga bætir
því við að ef þeir sem þjáðust af
þunglyndi væru málarar þá not-
uðu þeir sennilega aðeins svart-
an lit til að mála með. Myndin af
tilverunni verður þvf helst til
einsleit.
„Það eru gjarnan sömu setn-
ingarnar sem endurtaka sig og á
stuttum tíma getur það leitt til
mikillar vanlíðunar," segir Pét-
ur. „Fyrsta skrefið í átt að bata
er að taka eftir þessum hugsun-
um, greina þær og geta sagt við
sjálfan sig: „Þetta eru niðurrifs-
hugsanir, ég þarf að hugsa þetta
betur“. Næsta skref sem er enn-
þá erfiðara þegar manni líður illa
er að svara þessum hugsunum og
segja: „Er þetta nú örugglega
hundrað prósent rétt hjá mér? Ég
er nú kannski ekki svona ómögu-
legur og vonlaus“ og finna rök
fyrir því. Þótt það sé erfitt þá er
það samt hægt og rökin á móti
geta með markvissri þjálfun orð-
ið alveg jafn sjálfvirkar og nið-
urrifshugsanirnar.“
Helga kinkar kolli til sam-
þykkis orðum Péturs og segir að
jafnframt því að kenna fólki að
bera kennsl á þessar hugsanir
læri það að breyta atferlinu sem
tengist þeim. „Til
þess að breyta at-
ferli þarf fólk að
vita hvernig það
er,“ segir hún. „Við
látum sjúklinginn
hafa svokallaða
virknitöflu, en það
er eitt afþeim tækj-
um sem við notum
til þess að hjálpa
fólki að meta virkni
sína. Verkefni sjúk-
lingsins er að setja allt sem hann
gerir í vikunni inn í töfluna og
gefa einkunn frá einum og upp í
tíu, bæði fyrir virknina og líðan-
ina sem fylgir athöfnum hans og
gjörðum hans. Það kemur þung-
lyndissjúklingum oft mjög á
óvart, þegar þeir gera slíka
virknitöflu, hvað þeir gera í raun
og veru mikið því sjálfum finnst
þeim þeir aldrei gera neitt og
vera nánast á allan hátt ómögu-
legir.“ segir Helga og brosir.
Fordómar á undanhaldi
En er þunglyndi og kvíði að
aukast á Vesturlöndum? „Vís-
indamenn hafa reynt að svara
þessu en nýjar rannsóknir benda
ekki til þess að um verulega
aukningu sé að ræða,“ segir Pét-
ur. „Hins vegar hefur mönnum
orðið tíðrætt um stóraukna notk-
un þunglyndislyfja en skýringin á
því er tvíþætt. í fyrsta lagi hafa á
síðustu árum komið á markaðinn
ný lyf, sem eru betri en þau eldri
og hafa mun minni aukaverkan-
ir og í öðru lagi hefur þekking al-
mennings á geðsjúkdómum auk-
ist og fordómar minnkað.
Það hefur sýnt sig að í kjölfar
umfjöllunar um geðsjúkdóma og
meðferðarleiðir eru alltaf marg-
ir sem vakna til vitundar og vilja
leita sér hjálpar. Það er auðvitað
mjög jákvætt en oft veit fólk samt
ekki hvert það á að leita. í vetur
sem leið stóð landlæknisembætt-
ið að auglýsingaherferð um
þunglyndi og í kjölfarið voru
Pétur Hauksson geðlæknir: „Nú er mikíl áhersla
lögð á leit að erfðavísum sem valda sjúkdómum
og við festumst gjarnan í heírrí örlagatrú að sjúk-
dómsgangurínn sé forrítaður í genunum og engin
leið sé til að breyta bví nema e.t.v. með pví að
nota lyf til að draga úr einkennunum, draga úr
tiáningu genanna. Mér finnst að meíra fé mætti
verja í aðra nálgun að pessu umfangsmikla vanda-
máli sem geðraskanir eru pví pær kosta samfélag-
ið stórfé og einstaklíngínn míklar pjáningar,"
Vikan
11