Heima er bezt - 01.09.1956, Blaðsíða 33

* * ★ SVEINBJÖRN BENTEINSSON * * *
RÍMNApáttur
NIÐURLAG
II.
L" f m síðustu aldamót var að dvína áhugi fólks
fyrir rímnakveðskap. Margt annað tók hug-
J ann. Nýjar bókmenntir voru í blóma. Skáld-
sögur voru samdar og þýddar, leiklist var að
vaxa úr grasi, tímaritum og blöðum fjölgaði og félags-
líf varð meira en fyrr. — Alþingisrímurnar komu á
prent um aldamótin og þeim var vel tekið. Fólk skildi
þá enn rímur og kunni að meta þær.
Rímur þessar voru ortar í gamanstíl, en efnið sótt í
þingsögu samtíðar. Sagt var frá í anda ævintýra og má
nefna sem fyrirmyndir ævintýri H. C. Andersens,
Gamanbréf Jónasar Hallgrímssonar og þó einkum
Heljarslóðarorrustu og Þórðar sögu Geirmundssonar
eftir Benedikt Gröndal. Varla er hægt að benda á neitt
hliðstætt í eldri rímum. Að vísu er til mesti sægur
gamanrímna, en þær eru yfirleitt um skrítið fólk eða
sérstæða viðburði.
Aþekkust er Skíðaríma, frá fimmtándu öld, mikið
listaverk. Þar segir frá umrenningi einum, er dreymir,
að hann komi til Valhallar. Ræðir hann þar við Óðin
og fastnar sér konu. Að lokum verður orrusta mikil í
höllinni og berst allt stórmenni.
Annars eru Alþingisrímurnar mjög stældar eftir
Andrarímum, er þeir ortu séra Hannes Bjarnason á
Ríp og Gísli Konráðsson sagnfræðingur. Alþingisrím-
urnar máttu heita nýjung í rímnalist og hefði mátt
ætla, að þeim fylgdi mikil skriða slíkra rímna. Að vísu
hefur verið ort allmildð af stjórnmálarímum síðan um
aldamót, og sumt af því komið á prent, en fæst er það
sambærilegt við Alþingisrímurnar.
Það voru loks Oddsrímur sterka, sem hresstu við
þennan rímnastíl. Þær komu út árið 1938. Allir fögn-
uðu þeim rímum og margir kunna þær.
Einar Benediktsson birti Ólafsrímu sína í Hrönnum
1913, og fylgdu þeim sköruleg formálsorð, er voru
örugg málsvörn rímnalistar. Ólafsríma var alger and-
stæða Alþingisrímnanna á flestan hátt; ort af alvöru og
virðuleik undir erfiðasta bragarhætti rímna:
Horfna liðsins banabeð
breiða heiðar yfir.
Forna sviðsins göfga geð
Grænlands eyðing lifir.
Ríma þessi fékk misjafna dóma, en flestum þótti hún
merkileg. Ríman í heild náði aldrei alþýðuhylli, en
nokkrar vísur hennar kunna allir skynbornir menn á
Islandi.
Sagnarímur í fornum stíl hafa lítt verið ortar á þess-
ari öld. Reyndar orti Símon Dalaskáld nokkra flokka
eftir aldamót, Magnús Hj. Magnússon kvað allmarga
flokka, Sigfús Sigfússon orti Glámsrímur 1912, Kári
fræðimaður Sólmundarson hefur ort stóra rímnaflokka
undir breytilegum háttum og samið mikinn háttalykil,
Guðlaugur Sigurðsson hefur ort þrjá langa flokka og
ýmsir fleiri hafa ort rímur að fornum hætti. En ekkert
af þessu varð áberandi í bókmenntum aldarinnar, enda
þótt sumt af því hefði verið fullgilt á tímum sagna-
rímna. Fólk var hætt að sitja undir rímnakveðskap og
kenningar voru gleymdar. Rímur hafa því á þessari öld
einkum verið notaðar til gamansemi eða þá sem ádeilu-
form. Og margir virtust halda, að þær væru ekki til
annars nýtar framar.
Á seinni árum hefur verið ort mikið af rímum og er
efni þeirra allmargbreytilegt. Stjórnmál eru mjög á
dagskrá í nýrri rímum og af meiri alvöru en fyrr. Þar
kennir jafnvel nokkurrar hörku — þó er gamansemin
enn rík í slíkum rímum. Nokkuð er ort út af fornum
sögum eða einstökum þáttum; ekki rakin sagan lið
fyrir lið, en treyst á sögufróðleik lesandans. Þá er
margt ort af afmælisrímum og til minningar um Ijóð-
verða samtíðarmenn. Tíðast er þó ádeilusniðið. Ann-
ars eru rímur nú ortar um flest það, sem hamið verður
í því bragformi. En það á langt í land, að rímur njóti
þeirra vinsælda, sem fyrr áttu þær. Það bagar mest,
að nú hafa þær minna skemmtanagildi en áður. Einnig
spillir, að margt er jafnan ort af slæmum rímum, og á
þeim ber furðu mikið.
Listgrein, sem er að rísa úr fálæti og vanvirðu, þolir
illa allan aulaskap. Það er ágætt, að sem flestir yrki, en
þegar það lakasta er borið fram af mestu skrumi, þá
fer illa. Þeir, sem yrkja bezt, eru oft hlédrægir og dulir
og þokast því til hliðar. Án strangrar vandlætingar
verður ekki hægt að gera rímur áhrifamiklar í bók-
menntum okkar. Gera verður sömu kröfu til rímna og
annarra fagurra lista, annars eiga þær sér ekki við-
reisnar von.
Braglist nýrra rímna býr að fornum arfi, en að öðru
Heima er bezt 313