Heima er bezt - 01.12.1960, Page 21

sveppagró, inosa- og burknagró í neðstu loftlögunum,
og það oft í ríkum mæli.
í ljós hefur komið, að mergð þessara lífagna er
breytileg á ýmsum tímum sólarhringsins, og virðist svo
sem hver tegund eigi þar lág- og hámarkstíma. I Eng-
iandi, þar sem þetta hefur verið bezt kannað, hefur
reynslan orðið að t. d. er mest af gróum kartöflumygl-
unnar um hádegisbilið, en hins vegar er hámark margra
ryðsveppa um miðaftansleytið. Þó virtist sem magnið
af ýmsum gorkúlugróum væri nokkurn veginn jafnt
allan sólarhringinn.
Lítill vafi leikur á því, að mestur hluti þessara gróa
kemur frá plöntum, sem vaxa upp úr jarðveginum, eða
Iiggja ofan á honum t. d. í visnuðum laufhrúgum, eða
lifa á stönglum og blöðum ýmissa blómplantna. Þó má
gera ráð fyrir, að bakteríur og gró sumra sveppa, t. d.
gersveppa, komi úr jarðveginum sjálfum. Slík gró þyrl-
ast upp úr þurri jörð með vindi, enda er það staðreynd,
að þeim fjölgar mjög í loftinu í stormum, og eins á
vorin, meðan plæging stendur yfir.
Yfir höfunum.
Loftsýnishorn hafa sýnt, að þegar vindur blæs af
iandi finnast lífagnir í loftinu yfir höfunum hundruð
mílna frá næstu strönd. Samt er það svo, að yfir sjálf-
um úthöfunum er loftið dauðhreinsað að mestu. Frjó-
dust berst þó í lofti alllangt frá landi, en það minnkar
fyrr og fljótar en bakteríur og sveppagró þegar strönd-
in fjarlægist. Allt um það fellur trjáfrjó reglulega úti á
reginhafi, það finnst einnig á ströndum Grænlands og
mörgum einmana eyjum í úthöfunum. Að vísu er það
iítið, en þó svo mikið, að mælanlegt er.
Efri loftlögin.
1 efri loftlögunum hafa menn einnig getað safnað
frjóum og öðrum lífögnum, sem loðað hafa við loft-
belgi og flugvélar. Ætla mætti, að lífögnunum fækkaði
verulega eftir því sem fjær dregur jörðu. Sú er og
raunin á að minnsta kosti í fyrstu, og alllangt upp eftir.
En svo gerist það, að í 2000—3000 metra hæð verður
fyrir oss loftlag, þar sem lífögnunum tekur aftur að
fjölga mjög verulega. Hafa sumir fræðimenn haldið
því fram, að þarna væri eins konar stöðugt lífagnalag í
gufuhvolfinu. Svo mun þó ekki vera beinlínis. Heldur
mun þessi snögga aukning stafa af því, að úr lögunum
fyrir neðan hafa lífagnirnar skolazt í rigningum. Oft
er mjiig mikið af lífögnum neðan í skýjum, og er ekki
ósennilegt, að það stafi af því, að þær hafi safnazt í
úðadropa, sem borizt hafa upp við uppstreymi lofts og
safnazt í skýjunum. Enn skortir verulega á, að nægileg-
ar mælingar séu gerðar í hærri loftlögunum yfir höfun-
um. Þó virðist svo, samkvæmt þeim athugunum, sem
fyrir hendi eru, að yfir úthöfunum sé loftið því meng-
aðra lífögnum sem ofar dregur í veðrahjúpnum. Eins
og þegar var getið, er loftið tiltölulega mjög hreint
næst haffletinum en í nokkurra þúsund metra hæð þar
yfir er verulegt magn af bakteríum, sveppagróum og
frjókornum. Þetta mætti helzt skýra á þann veg, að
lífagnir þær, sem borizt hafa í loftinu út yfir höfin frá
þurrlendinu hafi skolazt burt úr neðri lögunum, en
haldi sér hins vegar að mestu svífandi í efri loftlögun-
um. Enn er ókannað að mestu, hvernig þessu er háttað
í heiðloftunum fyrir ofan veðrahjúpinn.
Það er staðreynd, að ýmis sveppagró, er valda plöntu-
sjúkdómum berast í loftinu fjarlægðir, er nema tugum
eða hundruðum kílómetra. I Bandaríkjunum hafa menn
nú árum saman fylgzt með þessu ferðalagi gróa hveiti-
ryðsveppsins fram og aftur. Hefur mönnum tekizt með
því að vera viðbúnir þegar plágan dynur yfir og gera
varúðarráðstafanir, sem borgið hafa stórkostlegum verð-
mætum. Snemma sumars koma gró þessi upp sunnar-
lega í iandinu og berast síðan norðureftir, en undir
haustið bera loftstraumar þau aftur suður á bóginn. Allt
um þetta hafa þó sveppir þessir ekki borizt um alla
jörð. Uthöfin, háir fjallgarðar og víðlendar eyðimerkur
virðast vera þær tálmanir, sem þeir fá ekki yfir stigið,
eða öllu heldur, þeir eru fallnir til jarðar eða hafa tap-
að grómagni sínu áður en þeir hafa komizt yfir slíka
þröskulda.
Örlög lífagna þeirra, sem í loftinu svífa geta orðið
með ýmsu móti. Sumar deyja af þurrki eða geislun, en
flestar enda för sína með því að falla til jarðar,*lifandi
eða dauðar. Sumar detta sjálfkrafa, en aðrar berast til
jarðarinnar með regni, snjó eða hagli. Enda þótt enn
skorti mjög á um að fullkannað sé, hvað berist til jarð-
ar af lífögnum með úrkomunni, er það víst, að í regn-
vatni er fjölskrúðug flóra af bakteríum, þörungum,
sveppa- og mosagróum og af frjódusti. Þótt það sé að
vísu kunnugt, að meginþorri allra gróa falli til jarðar
tiltölulega nærri uppruna sínum, er það einnig stað-
reynd, að þær lífagnir, gró og annað, sem á annað
borð komast upp í hin hærri loftlög, berast ótrúlega
langar leiðir með loftstraumum, unz þeim að lokum
skolar niður í regni eða snjókomu.
Þegar vér hugleiðum allt þetta, hlýtur spurningunni
að skjóta upp í hug vorum, hvort lífagnir séu á sveimi
lengra úti í geimnum en veðrahjúpur nær, þ. e. í hin-
um yztu lögum gufuhvolfsins eða jafnvel utan þess. En
til þess að komast að raun um það, þarf að finna nýjar
rannsóknaraðferðir. Þegar geimsiglingar hefjast opnast
nýjar leiðir, og ef til vill mætti það takast að safna líf-
ögnum ekki aðeins úr geimnum heldur einnig úr gufu-
hvolfi annarra hnatta. Þannig blasa sífellt við ný og ný
viðfangsefni, og vissulega nálgast sá tími óðfluga, að
vér fáum kynnt oss, hvað um er að vera úti í hinum
víða geimi, eða jafnvel í næsta nágrenni annarra himin-
hnatta en jarðar vorrar. Það er eggjun til vísinda-
mannanna um að gera rannsóknaraðferðimar á voru
eigin gufuhvolfi sem fullkomnastar, svo að þær megi
verða traustur grundvöllur hinna, sem lengra sækja.
Steindór Steindórsson frá Hlöðum.
(Endursagt úr Endeavour.)
Heima er bezt 465