Heima er bezt - 01.07.1966, Blaðsíða 28

koni hún auga á stcingráan hest hjá vatninu, og ræður
það af, að taka hann og ríða honum út í vatnið. Hann
var svo stórvaxinn, að hún komst ekki á bak honum,
fyrr en hann lækkaði sig allan að framan, eða lagði sig
á hnén. Reið hún honum svo út í vatnið, og hefur ekk-
crt af |>essu sézt síðan, nunnan, hesturinn cða kambur-
inn.
Af þessu er vatnið kallað Systravatn.
f'.g gat |>ess fyrr að Kirkjubaejarklaustur vxri merk-
ur sögustaður, og nefndi sem sönnun |>ess byggð Pap-
anna og landnám Ketils fíflska. En hann var af ágæt-
um ættum, þótt viðumefnið bendi ekki á gáfur eða
höfðingsskap. Kirkjubæjarklaustur er líka svo vel í sveit
sett, að |>að er tilvalinn staður, sem miðstöð samgangna
og viðskipta í byggÖimú viilli sauda, og kem ég að |>ví
síðar. En siigufrægð þess á miðöldunum cr aðallega í
sambandi við nunnuklaustrið, er þar var. En á síðari
öldum er }>að Jón Steingrímsson, prófastur, sem mcst
eykur sögufrægð staðarins.
Sr. Jón Steingrímsson var Norðlendingur, ættaður úr
Skagafirði, en gerðist prestur og síðar prófastur að
Prestsbakka á Síðu, örskammt frá Kirkjubæjarklaustri,
er hann var á miðjum aldri. Hann hefur samið sjálfs-
ævisögu, sem er á margan hátt merkilcg, en }>ó fyrst og
fremst fyrir sakleysislega hrcinskilni og óbifanlcga trú
á guðlegri handleiðslu. En cinna merkust cr þó sagan
um cldmcssuna. En sr. Jón var prófastur þar, er Skaftár-
eldamir dundu yfir byggðina, cn eftir Skaftárcldana
komu Móðuharðindin, scm svo voru ncfnd. F.lds-upp-
tökunum og byrjun plágunnar cr vcl lýst í xvisögu
Jóns Stcingrímssonar og mörgum samtíma hcimildum.
Á hvítasunnudag 8. júní 1783 lagði dökkt mistur yfir
fjöll og byggðir í Vcstur-Skaftafellssjslu, og }>ó sér-
staklega yfir Fljótshverfi og Síðu. Var þessi dagur upp-
haf mestu hörmunga, sem yfir ísland hafa dunið frá
byggð þess.
Lýsing Jóns Steingrímssonar prófasts á Skaftáreld-
unum og hamförum náttúrunnar þessa örlagaríku júní-
daga, er rituð af sannleiksást og heiðarleik og sterkri trú
á almætti guðs og handleiðslu hans, en greinilega kem-
ur það fram hjá prófastinum, að hann lítur á Skaftár-
eldana og hörmungar þær, er sigldu í kjölfar þeirra, sem
refsingar drottins fyrir lausung, sviksemi og léttúðarlíf
sóknarbarnanna og annarra, undanfarin góðæris ár.
En þessi sællífis- og árgæzkuár áttu þó sína skugga.
Alls konar váboðar birtust þessari svallsömu þjóð, víða
um land, cn þó hvergi sem í sóknum sr. Jóns. Klukkna-
hljóð heyrðust úr lofti. Eldingar og undraljós sáust bæði
á jörðu og í lofti. Vanskapaðir kálfar og lömb fæddust
víða. Skrímsli óðu uppi í vötnum, og hestar átu skarn
og fjóshauga. Allt var þetta talið boða illt og óttinn
læddist um byggðirnar, þrátt fyrir gleðskap og alls-
nægtir.
Og svo skall plágan yfir þessar fögru og frjósömu
sveitir. Góðærið breyttist í hallæri, gleðin í sorgarstund-
ir. Byrgð var sólarsýn. Fuglar himins féllu til jarðar
dauðvona, af ólyfjan þeirri, er um loftið barst. Ær og
kýr urðu nytlausar og hestar héldu varla holdum um há-
sumarið. Kvöldið fyrir eldgosið, voru bornar heim af
stöðli hjá sr. Jóni Steingrímssvni 8 fjórðungsfötur af
mjólk, en næsta laugardag, eftir rétta viku, aðeins 13
mcrkur.
í framhaldi af því, sem hér hefur verið sagt, kom svo
eldmessan. Þá var gosið og hraunstraumurinn cnn í al-
mætti sínu. Nokkrir efstu bæirnir í byggðinni höfðu
þegar orðið hraunflóðinu að bráð og nú lagðist hraun-
flóðið austur með Síðufjöllum og nálgaðist mjög Kirkju-
bæjarklaustur og kirkjuna. Þá var það cinn sunnudag-
inn, er messa skyldi í sókninni, að hraunrennslið var
komið ískyggilega nærri og talið var að hraunstraum-
urinn stcfndi á kirkjuna. Sr. Jón Stcingrímsson hóf þá
mcssu á vcnjulcgum tíma og var allmargt fólk við mcss-
una. Sr. Jón hélt }>á heita og kröftuga ræðu um þetta
hræðilcga cldgos og refsidóm drottins og jafnframt bað
hann heitt fyrir fólkinu, scm eldgosin hrjáðu og bað til
guðs að plágunni færi að linna. Enginn hrcyfði sig á
meðan á messunni stóð, cn cr lokið var guðsþjónust-
unni, og fólkið kom út úr kirkjunni, }>á kom það í Ijós,
að hrcint kraftavcrk hafði gcrzt á meðan á messunni
stóð. Hraunstraumurinn hafði staðnað og kólnað og
hlaðizt upp í hraunkamb cða dyngju og fór síðan aldrei
Icngra í }>á átt, og sér þess glögg mcrki enn þann dag í
dag.
Síðan hin fagra svcit slapp þannig að mcstu við cyði-
Icggingu af hraunflóðinu, átti þó fólkið mikið cftir að
líða og rcyna, áður cn plágunni létti.
Það, scm |>arna skcði, mcðan á eldmessunni stóð, cr
citt undraverðasta kraftavcrk, sem sögur grcina frá á ís-
landi í sambandi við cldgos og hraunstrauma.
2-18 Heima er bezt