Heima er bezt - 01.07.1966, Blaðsíða 16

STEINDÓR STEINDÓRSSON FRÁ HLÖÐUM:
Pættir úr jarésögu
Fjórha grein - Ur fiski i \ erfœtling
Saga jarðarinnar hefur frá upphafi verið rík af
stórfelldum atburðum. Lönd hafa risið úr sæ en
önnur sokkið. Á hefur skipzt steikjandi hiti og
nístandi kuldi, brunaþurrkur og steypiregn. En
stundum hafa verið langvinn stormahlé, þegar kvörn
tímans malaði hægt og rólega, en síðan dundu yfir ægi-
legir landskjálftar og ógnum þrungin eldsumbrot. En
samfara þessu er saga lífsins síbreytileg en samfelld, þótt
nýjar tegundir og ættir komi til sögunnar en aðrar
hverfi.
Áður í greinaflokki þessum hefur verið gerð grein
fyrir aldri jarðar og aldaskiptingu, og skal það ekki
endurtekið hér. Vér skulum aðeins minnast þess, að ald-
ur jarðarinnar er talinn um 5 milljarðar ára. Til þess að
skapa oss nýja mynd af lengdarhlutföllum alda og tíma-
bila, mætti hugsa sér jarðsöguna skráða í fimm bindum,
sem hvert væri 1000 blaðsíður, svaraði þá hver blaðsíða
til einnar milljónar ára. Tvö fyrstu bindin hefðu ekkert
af lífi að segja. Það er ekki fyrri en í miðju þriðja bindi,
sem eitthvað smávegis væri skráð á síðu og síðu um
mjög frumstæðar vatnaplöntur eða leifar þeirra. Þegar
komið væri dálítið fram í fimmta og síðasta bindið,
kæmu fyrstu dýrin við sögu, en þau hafa þá náð því
þroskastigi, að fullyrða má, að þögnin um þau fram að
þessu stafi aðeins af skorti á heimildum.
Það er ekki fyrri en í miðju síðasta bindinu, að saga
lífsins verður samfelld, og hver viðburðurinn rekur ann-
an. Þannig fáum vér ekki rakið þá sögu á jörðunni, nema
síðasta áttunda hlutann af allri jarðsögunni. í hinu um-
rædda síðasta bindi mundi t. d. saga trölleðlanna hefj-
ast fyrst á blaðsíðu 800, en öll saga mannlegra vera fyllti
ckki einu sinni tvær síðustu blaðsíðurnar, og hin skráða
mannkvnssaga, sem nær yfir um 6000 ár, vrði þá að-
eins síðasta línan á seinustu blaðsíðunni í þessu 5000
blaðsíðna ritverki. Þegar þannig er á málið litið, hljót-
um vér að finna til smæðar mannsins í heildarmynd
lífssögunnar.
Þótt sagt væri, að saga lífsins sé samfelld síðustu 500
milljón árin, er það þó eigi svo að skilja, að hvergi séu
evður. í hinni miklu bók eru sumar síðurnar máðar,
svo að lítt eru þær læsilegar, eða jafnvel vantar í þær.
En alltaf eru að bætast við nýjar og nýjar heimildir,
svo að eyðum fækkar, og þær smækka. En þannig eru
eyður þessar til komnar, að sérstök skilyrði þurfa að
vera fyrir hendi, til þess að steingervingar geymist, og
síðan komi til sú heppni jarðfræðinganna að finna þá
staði, sem eitthvað læsilegt er skráð í jarðlögin.
Eins og þegar var getið, vita menn sáralítið um lífið
á jörðunni fyrr en fornöld hefst. Nýlega hafa þó fund-
izt steingervingar frá frumöld í Ástralíu. Sýna þeir oss
inn í áður ókunnan dýraheim, frábrugðinn mjög því,
sem síðar varð.
í upphafi fornaldar var dýralífið næsta fáskrúðugt hjá
því, sem síðar varð. Hins vegar var einstaklingamergð
sumra tegunda og ættbálka svo gífurleg, að heil jarðlög
mega kallast gerð eingöngu úr skeljum þeirra.
Einn sá dýraflokkur, sem mestan svip setti á dýrarík-
ið framan af fornöldinni, voru þríbrotarnir. Þeir voru
liðdýr, sem um margt líkjast krabbadýrum og hafa ver-
ið taldir til þeirra, en nú er talið sennilegra, að þeir hafi
verið skyldari sporðdrekum og köngurlóm. Nafn draga
þeir af því, að yfir líkama þeirra Iá skjöldur í þremur
lengdarfellingum. Af þríbrotum þekkjast yfir 10 þús-
und tegundir úr jarðlögum víða um heim. Dýraflokkur
þessi tók sífelldum breytingum, svo að einstök jarðlög
eða tímabil verða einkennd við tilteknar tegundir þeirra
eða ættir. Gullöld þríbrotanna stóð meira en 100 millj-
ónir ára, og hinir síðustu þeirra dóu ekki út fyrr en í
lok fornaldar eða um 300 milljónum ára eftir að þeir
fyrstu komu fram í dagsljósið. Afkomendur eiga þeir
enga.
Þegar líður á fornöldina gerist dýralífið fjölskrúð-
ugra, stöðugt bætast við nýjar tegundir og ættbálkar.
Fn hcr verður einungis horfið að upphafinu á sögu
hryggdýranna.
Norður á Svalbarða og víðar hafa fundizt lcifar af
hinum svonefnda frumfiski. Hann var þakinn bein-
skjöldum, cn bcinagrindalaus. Hins vegar var heili hans
allþroskaður og í fullu samræmi við heila hryggdýr-
anna. Fiskur þessi virðist hafa verið skyldastur hring-
236 Heima er bezt