Heima er bezt - 01.07.1966, Blaðsíða 21

trjábolum og minna ögn á fílafætur. Armeðlan var svo
hálslöng, að hún gat lyft hausnum 14—15 metra frá
jörðu og hefði getað gægst inn um gluggana á fjórðu
hæð í venjulegu húsi. En á þessum langa háls sat höfuð-
ið eins og hnefastór varta, og heilaögnin innan í því
ekki nerna um 1/100000 af þunga dýrsins. Til saman-
burðar má geta þess, að mannsheilinn er um 1/60 af
þunga líkamans. Tennur dýra þessara benda til, að þau
hafi verið grasbítir, og sennilega hafa þau hvomað í sig
kynstur af vatnagróðri.
Sennilegast þykir, að þessi hálslöngu dýratröll hafi
iifað í vatnsmiklum fljótum á borð við Amazonfljót
nútímans. Þau gátu özlað um vatnsbotninn en haldið
hausnum yfir vatnsborðinu. Hálsinn gátu þau undið alla
vega til, og nasirnar sátu ofan á hausnum, svo að ekki
kom að sök, þótt hann væri að mestu í kafi. Úti í vatn-
inu voru þau að mestu óhult fyrir ráneðlunum. Stein-
runnin spor, 86 sentimetra löng, sem fundizt hafa þykja
þó benda til þess, að þau hafi getað gengið á land, en
slóð þessi, sem rakin hefur verið í leirsteinslögum suð-
ur í Texas, þykir þó helzt benda til að dýrið hafi özlað
í svo djúpu vatni, að halinn hafi verið á floti, því að
engin merki sjást eftir hann í leirnum. Stærð þessarra
dýra hefur áreiðanlega valdið þeim miklum örðugleik-
um. Þar gætum vér ef til vill gert samanburð við hval-
ina, sem kafna vegna þyngdar sinnar, ef þeir lenda á
þurru.
Auk rán- og graseðlna þeirra, sem getið hefur verið,
var fjöldi eðlna af öðru tagi, bæði stórra og smárra.
Mcðal þeirra eru sum hin sérhæfðustu hryggdýr, sem
nokkru sinni hafa lifað á jörðunni. Eitt hið furðuleg-
asta dýr úr þeim hópi var kctmbeðlan (Stegosaurus), en
leifar hennar hafa fundizt í Klettafjöllunum í Norður-
Ameríku. Hún var 6—7 metra löng, framfæturnir stutt-
ir, höfuðið álútt og mjög smávaxið. Dýrið skaut mik-
illi kryppu upp úr bakinu, en halinn var stuttur og sett-
ur löngum og sterkum horngöddum. Furðulcgasta cin-
kenni skrýmslis þessa var þó tvöföld röð af lóðréttum
beinplötum, sem mynduðu kamb eftir cndilöngu bak-
inu. Heilinn var á stærð við valhnotu, en stór taugahnoð
voru bæði í hcrðakambi og mjöðmum. Taugahnoðið í
mjaðmagrindinni var tuttugu sinnum stærra en heilinn,
og mun liafa stjórnað hreyfingum afturhluta líkamans.
Mjaðmagrind kambeðlunnar var frábrugðin því scm
var á hinum trölleðlunum, sem getið hefur verið, og
líktist vcrulcga mjaðmagrind fuglanna. Vmsar flciri cðl-
ur voru mcð sama sköpulagi, og kallast þær einu nafni
fugleðlur.
Kambur kambeðlnanna hcfur vafalítið verið þeim til
hlífðar gegn árásum. Aðrar trölleðlur voru þaktar bcin-
plötum eða alsettar göddum á baki og hliðum. Bryn-
eðlur þcssar voru þannig allvel útbúnar gcgn árásum
ráneðlnanna. Einnig fcngu sumar þeirra varið sig mcð
því að slá til halanum, scm oft var með beinhnúðum
aftast og líktist kylfu í lögun. Hins vegar voru þær
varnarlausar, cf óvininum tókst að velta þeim á bakið.
Þórseðla frá Kritartimanum. (Úr Naturen.)
Kambeð'la. (Úr Naturen.)
Þrjár tegundir af horneSlum, sem sýna þróun þeirra. Elzta
tegundin neSst. (Úr Naturcn.)
Heima er bezt 241