Heima er bezt - 01.12.1977, Síða 10

Oddur klykkir út með að skora á fólk í öllum byggðar-
lögum að stuðla að söfnun og varðveizlu þjóðfræða hvers
konar og gefur ábendingar um, hvernig að verki skuli
staðið:
Menn eru beðnir, að skrifa ekkert upp af því, sem þeir
vita að áður er prentað, nema því að eins, að frásögnin sé í
mörgu frábrugðin.
Sannar sögur og fyrirburði þarf að skrásetja sem allra
greinilegast og nákvæmast. Til færa hvar gerst hafi: stað,
sveit og sýslu; hvenær það hafi borið við: ár, árshluta, dag
og stund, ef unnt er; fullt nafn þess, sem við söguna er
riðinn, og þess getið, sé hann fyrir einhverra hluta sakir
merkur maður; einnig hvort hann er lifandi, þega. Hgnin
er skrifuð; hvar hann eigi heima, og loks, hvenær sognin
er færð í letur, og af hverjum það er gert; einnig eftir
hverjum sögnin er höfð.
Æskilegt væri — málefnisins vegna, - að þér vilduð
bregðast fljótt og vel við þessari málaleit minni, svo að
framkvæmdum á þjóðsagnasöfnuninni verði lokið á
hæfilegum tíma og málefnið bíði ekki hnekki fyrir sakir
afskiptaleysis alþýðu.
Ef unnt verður að kljúfa kostnaðinn, þá er fyrirætlun
mín sú, að prenta þjóðsagnasafn þetta hið bráðasta, er
færi gefst, og vanda útgáfu þess eftir föngum.
Svars frá yður vænti eg við fyrstu hentugleika yðar.
Spurningalista dreifibréfsins er skipt í 30 liði, og er
höfuðáherzla lögð á hvers konar sagnir. — Á sumarmálum
fyrrgreint ár sendir Oddur frá sér annað dreifibréf áþekkt
hinu fyrra. Og á haustdögum sama ár birtir hann þriðja
bréfið, og nú er höfuðflokkunum skipað nákvæmlega
niður innbyrðis, svo að atriðin (liðir spurninga) nálgast
150. Og enn er hann iðinn við kolann: fjórða bréfið sendir
hann út af örkinni á kyndilmessu 1907. Sniðið er i höfuð-
dráttum sama og fyrr, þó er þessi skráin miklu lengst og
meir vikið að þjóðháttum en áður.
Árið 1908 hafði svo vel verið búið í básinn fyrir þjóð-
fræðasöfnunina, að Oddur hóf útgáfu á því ári með ritinu:
Þjóðtrú og þjóðsagnir (hefur manna á meðal gengið undir
nafninu: Þjóðsögur Odds Björnssonar), sem nú erkomið
út í 2. útgáfu, aukinni í umsjá Steindórs Steindórssonar
frá Hlöðum, en fyrri útgáfu annaðist séra Jónas Jónasson
á Hrafnagili. Samvinna þessara tveggja manna bar enn
ríkulegri ávöxt. Báðir höfðu lengi haft áhuga á þjóðhátt-
um, og nú skyldi stíga skrefið til fulls: í janúarmánuði
1909 sendi Oddur prentmeistari enn út dreifibréf, og var
það miklu mest þeirra, er þegar höfðu birzt: 8 síður, en hin
4 síður. Titill þessa bréfs höfðaði til þjóðháttafræðinnar,
sem fyrirsögnin var til vitnis um: Þjóðtrú og þjóðsiðir.
Fyrirspumir skiptust í 10 höfuðflokka: I. Híbýli manna og
hús, II. Daglegt líf, III. Hreinlæti, IV. Aðalstörf manna, V.
Sjómennska, VI. Hátíðir og merkisdagar, VII. Lífsatriði,
VIII. Skemmtanir, IX. Skepnumar og X. Úr trúarlífinu.
Hver flokkur er í mörgum greinum og liðum, og atriði
skipta hundruðum. Undir dreifibréfið rita þeir báðir
Oddur og séra Jónas. Formáli þeirra félaga á enn erindi til
íslendinga og því við hæfi að birta hluta hans hér:
Þjóðtrú
og þjóðsiðir
Eitt af helztu menningarmerkjum þjóðanna er þjóðtrú
þeirra og þjóðsiðir; margt af því á rót sína að rekja langt
fram í aldir, miklu lengra en nokkurum manni gat í hug
komið, þangað til farið var að rannsaka það og safna því
saman. Má af mörgu slíku marka ættemi og uppruna,
skyldleika og ættarmörk þjóðanna, enda er það víst, að trú
og venjur eru furðu-lifseig, mann fram af manni, öld eftir
öld. Hér á landi hefir þegar allmikið verið gert að því að
safna saman þjóðsögnum og ýmiskonar þjóðtrú. En eitt er
það, sem hefir enn orðið útundan um of: Það eru hinir
gömlu þjóðsiðir vorir, venjur og lífernishættir, og svo það,
hvernig þetta og þjóðtrúin hefir vafizt saman, og myndað
víða eina samstæða heild. Því miður er nú komið svo, að
hin nýja menningarstefna vor er þegar langt komin að
gersópa burtu gömlum venjum og siðum, að minnsta kosti í
sumum sveitum, sem áður voru þó algengir manna á
meðal En vonandi er þó svo mikið eftir, að mmnsta kosö 'i
hinum afskekktari sveitum lands vors, að miklu mætti enn
bjarga, ef menn legðu alhug á, fengju áhuga á málinu, og
reyndu að spyrja gamalt fólk, sem er minnugt á gamla
hluti, daglegt líf, aðbúð, siði, háttu, venjur og víti, sem
standa í sambandi við líf manna og hegðun. Ef vel er
leitað, mun nargt geta komið í leitirnar, sem er merkilegt,
og enn í myrkrunum huliið, en gæti orðið að ómetanlegu
gagni fyrir vísindin.
Enginn skildi skilja það svo þó að oss nú á dögum þyki
sumt vera skrítið og hégiljulegt, að álíta það minkun fyrir
þjóðina, að þessu sé safnað eða á loft haldið. Mönnum var
margt heilagt áður á dögum, sem hlegið er að á vorum
dögum, en það var jafngott fyrir því á þeim tímum eins og
vorir siðir eru góðir og gildir fyrir oss á vorum tímum.
Enginn veit hvað fyrir þeim kann að liggja síðar.
Með þessu dreifibréfi lögðu þeir félagar undirstöðu að
hinu mikla og einstæða riti séra Jónasar: íslenzkum þjóð-
háttum.
Heima er bezt vill taka upp þráðinn og stofna til þjóð-
fræðasöfnunar í víðtækri merkingu orðins. Blaðið hefur
að vísu frá upphafi léð slíku efni rúm (svo sem hvers konar
Framhald á bls. 411.
394 Heinta er bezt