Heima er bezt - 01.12.1977, Síða 35

Islenzkt ljóðasafn IV.A og V. bindi.
Rvik 1977. Almenna bókafélagið.
Nú tekur að líða að lokum útkomu þessa mikla og merkilega ljóðasafns.
Þau tvö bindi, sem hér ræðir um, eru annars vegar ljóð frá fyrri hluta 20.
aldar, en hinsvegar er V. bindið úrval þýðinga frá síra Jóni Þorlákssyni til
nútímamanna. Eins og fyrri fylgir Kristján Karlsson bindunum úr hlaði
með formálum. Það væri harðla ófrjótt að fara að eltast við að telja upp,
hvort manni líkar valið á einhverju ljóði betur eða verr, eða hvort maður
sakni þessa eða hins. Það er hvort sem er enginn algildur mælikvarði á,
hvað velja skuli, þar hlýtur alltaf smekkur veljandans að ráða úrslitum,
og aðalatriðið er, að safnið sem heild flytur góð ljóð, og ég hygg enginn
opni þessi bindi svo, að hann finni þar ekki kvæði, sem hann les sér til
yndisauka og sálubótar. En sem betur fer hafa íslendingar ort margfalt
fleiri kvæði en rúmast geta í slíku úrvali þótt stórt sé. IV. bindi safnsins er
ætlað að komi í tveimur bindum A og B. Sá hlutinn, sem hér birtist hefst
á Sigurði Nordal en endar á Páli H. Jónssyni. Fyrirferðarmestir verða
þeir, Davíð Stefánsson, Jóhannes úr Kötlum og Tómas Guðmundsson
eins og vænta má, en hvarflað gæti það að lesandanum, að hlutur þeirra
sé gerður helsti mikill á kostnað annarra. Fimmta bindið, þýðingarnar,
sýnir oss best hvílíkar gersimar þýddra ljóða vér eigum, allt frá því, að
síra Jón Þorláksson sat við þröngan kost og þýddi hin stórfelldu ljóð
heimsbókmenntanna heima á Bægisá. Stærstan hlut í þýðingasafninu
eiga þeir Matthías Jochumsson og Magnús Ásgeirsson, og verður
naumast um það deilt, að þeim beri forystan, en margir hafa lagt hönd á
plóginn og unnist vel. En fullmargar þykja mér grískuþýðingar Gríms
Thomsens. Ég hefi aldrei orðið þess var, að þær hafi snortið almenna
ljóðalesendur, þótt vafalaust séu þær merkar og vel gerðar.
Gils Guðmundsson:Skútuöldin.
Rvfk 1977. öra & örlygur.
Skútuöldin er merkilegt tímaskeið í atvinnusögu vorri. Svo má kalla, að
útgerð þilskipa til fiskiveiða hafi verið fyrsta tilraunin til að rétta þjóðina
úr efnahagskútnum. Það var atvinnubylting á sínum tíma og tvímæla-
laust nauðsynlegur inngangur að þróun sjávarútvegsins í þá átt, sem
hann nú er kominn á skuttogaraöld. En eins og löngum vill verða
gleymast atburðir og afrek á þeim sviðum furðufljótt við tilkomu nýrra
tækja og nýrra vinnubragða. Með nýjum kynslóðum fellur hið gamla í
djúp gleymskunnar. Það var því hið mesta þarfaverk, og mátti raunar
varla dragast öllu lengur, er Gils Guðmundsson tók sér fyrir hendur fyrir
rúmum 30 árum að safna til og taka saman sögu skútualdarinnar eftir
öllum tiltækum gögnum, bæði skráðum og munnlegum heimildum, svo
sem frásögnum þeirra, sem unnið höfðu á skútunum og enn voru á lífi.
Voru þar bæði hásetar og skipstjórnarmenn. Árangur þessa starfs hans
varð mikið rit, tvö bindi svo gildvaxin, að lítt voru meðfærileg til lestrar.
Hlutu þau þegar miklar vinsældir, og hefir bókin nú verið ófáanleg í nær
30 ár. Það var því ekki vonum fyrr, að efnt var til nýrrar útgáfu, sem nú er
komin á markaðinn með miklum myndarbrag í fimm meðfærilegum
bindum, og er allur frágangur þeirra hinn prýðilegasti. Höfundur hefir
endurskoðað hina nýju útgáfu og aukið verulega, lætur nærri að eitt
bindanna sé hreinn bókarauki frá fyrri útgáfunni. Munar þar mest um
sögu skútuútgerðarinnar við Faxaflóa, sem af sérstökum ástæðum var
ekki í frumútgáfunni. Þá hefir verið bætt við aragrúa af myndum, bæði
af einstaklingum, hópum, aðallega skipshöfnum, og skipum. í
Skútuöldinni er rakin saga þilskipaútvegsins frá hinum fyrstu tilraun-
um og þar til síðustu skútunum er lagt upp eða þær seldar, þá orðnar
úreltar gagnvart hinni nýju tækni. Rakin er í megindráttum saga
margra einstakra skipa og afdrif þeirra, sagt frá félagsskap sjómanna og
síðast en ekki síst raktir æfiþættir helstu útvegsmanna og fjölmargra
skipstjóra og annarra skútumanna. Eru margir þessara þátta hinir
læsilegustu, og segja bæði harmsögur og hetjudáðir. Sums staðar
verður frásögnin þó helsti beinagrindarleg, þar sem efni skorti til að
fylla upp í kringum nöfn og ártöl. Er það ekki sök höfundar, því að
hann hefir hvarvetna gætt frásögnina lífi, þar sem efni var fyrir hendi.
Sem heild er bókin skemmtileg hverjum þeim, sem hefir hug á sögu og
menningu þjóðar vorrar, og hafa höfundur og útgefandi unnið ágætt
verk með hinni nýju útgáfu.
Tveggja heima tengsl.
Rvik 1977. öra 7 örlygur.
Bók þessi segir frá undraverðum hæfileikum ensks pilts, Matthew
Manning, og er meiri hluti hennar frásögn hans sjálfs, en einnig um-
sagnir vísindamanna, sem fylgdust með honum og rannsökuðu fyrirbæri
þau, sem gerðust kringum hann. Bókina skrifaði hann 1974, þá 18 ára að
aldri, en þá höfðu fyrirbrigðin gerst um sjö ára skeið. I fyrstu var um að
ræða stórkostleg hreyfifyrirbrigði, ærslanda, eins og þýðandinn kallar
þau. Hlutir voru færðir úr stað með ósýnilegu afli, jafnvel gegnum veggi,
og svo voru lætin mikil. að nærri lét, að þau gerðu honum og fjölskyldu
hans lífið óbærilegt, a.m.k., ef ekki hefði komið til skilningur fjölskyld-
unnar og kennara hans. Síðar tók við ósjálfráð skrift og teikningar, og
hurfu þá ærslandafyrirbærin. 1 ósjálfráðu skriftinni komu fram hin
furðulegustu skilaboð á mörgum tungumálum, sem Manning hafði ekki
minnstu kynni af, jafnvel á arabisku. Sagt var að teikningunum stýrðu
heimsfrægir málarar, svo sem Leonardo da Vinci og Picasso, auk margra
smærri spámanna, en greinilega þóttust menn sjá svipmót með teikn-
ingum Mannings og hinum látnu meisturum. Hinir varfærnu rann-
sóknarmenn, sem fylgst hafa með Manning og rannsakað fyrirbærin,
fullyrða, að þau séu raunveruleg, og honum með öllu ósjálfráð, þar séu
hvorki svik né blekkingar. Hinsvegar eru þeir tregir til að fullyrða nokkuð
um af hverju þau stafi, og slíkir menn eru löngum tregastir til að viður-
kenna að samskonar fyrirbrigði stafi frá framliðnum mönnum, þótt það
sýnist raunverulega eina skynsamlega skýringin. Þegar vér lesum um
það, sem gerst hefir umhverfis Manning, er naumast hægt að trúa öðru
en þar sé um að ræða boð frá öðrum heimi. En hvað sem því líður er það
óhagganlegt, að hér er skýrt frá slíkum undrum, að lesandinn fellur I
stafi, og hika ég ekki við að telja þetta eina merkustu bók ársins, því að
hún sýnir oss inn í dulda heima, eða kynnir oss dularkröftum, sem búa í
manninum, en hlíta engum þeim nátturulögmálum, sem efnisvísindin
kenna oss. Manning hefir þegar skrifað fleiri bækur, og fáum vér vonandi
að kynnast þeim síðar. Ævar Kvaran hefir þýtt bókina með ágætum og
hlotið að búa til nokkur nýyrði, sem virðast falla vel inn í íslenskt mál.
Guðmundur Þorsteinsson frá Lundi: Islenskar dulsagnir.
Akureyri 1977. Bókaforlag Odds Björnssonar.
Guðmundur frá Lundi er þegar alkunnur af ritum sínum og útvarpser-
indum, og hefir einkum vakið athygli á sér fyrir nákvæma eftirtekt og
trúverðuga frásögn, um hvað sem hann hefir fjallað. Hann lýsir hlutun-
um af nákvæmri athugun og varfærni, og kemur það skýrt fram í því
dulsagnasafni, sem hér birtist, en í því segir frá dularfyrirbærum, sem
komið hafa fyrir hann sjálfan eða aðra honum nákomna og kunnuga.
Enginn fer í grafgötur um, að Guðmundur trúir á áhrif frá öðrum heimi
og framhaldslíf, en það tálmar því ekki, að hann beiti fyllstu varfærni og
leitist við að fá vottfestar sagnirnar eftir því sem framast er unnt. Engin
sagnanna hefir gengið manna á milli, en mega kallast komnar frá fyrstu
hendi þeirra, sem fyrirbrigðin hafa reynt. Sögurnar eru allfjölbreyttar,
en mest rúm taka draumar og huglækningar. Sú tíð er nú liðin, að menn
kalli allt hindurvitni eða lygi, sem þeir fá ekki skilið eða skynjað með
augum og eyrum. Fjöldi vísindamanna víðsvegar um lönd vinna nú að
rannsóknum þessara fyrirbæra, og mundu frásagnir Guðmundar vera
gott tillag til þeirra, því að mjög verða þeir að leita eftir vitnisburðum úr
daglegri reynslu manna. Islendingar hafa lengi kunnað að meta frá-
sagnir af dularfyrirbærum, um það eru þjóðsögur vorar órækast vitni.
Trúi ég vart öðru en dulsagnir Guðmundar frá Lundi öðlist vinsældir,
þvi að þær eiga það skilið.
Heima er bezt 419