Æskan - 01.02.1988, Side 36

Þessi grein um „tækniundrið“ sjónuarp
birtist í 1.-2. tbl. Æskunnar 1942, 24 ár-
um áður en íslenska Ríkissjónvarpið
hój göngu sína. Hún „er ejtir hugvits-
manninn Baird, sjáljan höjund þess,“
eins og sagt var í upphajsorðum.
Sjónvarpinu, einhverju undursamlegasta
tæki sem menn hafa fundið upp, verður
best lýst með því að líkja því við loft-
skeytatæki eða útvarpstæki. Þegar menn
fundu upp loftskeytatækin gerðu þeir sér
furðulegt heyrnartól, „rafmagnseyrað“,
og með því heyra þeir um heim allan.
Með sjónvarpinu hafa þeir eignast það
sem áður var aðeins til í ævintýrum,
auga sem sér í gegnum holt og hæðir,
„rafmagnsauga“ sem greinir það sem
gerist handan við höf og fjöll.
Þegar útvarpað er í venjulegri útvarps-
stöð stendur sá sem tala á eða syngja í
útvarpið framan við áhald sem nefnt er
hljóðnemi. Þetta tæki, hljóðneminn,
breytir hljóðöldunum síkviku, sem
myndast í loftinu við rödd mannsins, í
rafbylgjur og þær breytast sífellt eftir
magni og eðli raddarinnar og styrk. Þess-
ar raföldur, sem vakna í hljóðnemanum,
hafa áhrif á raföldur útvarpsstöðvarinnar
og þær orka síðan á viðtækið heima hjá
þér. Hátalarinn eða gjallarhornið breytir
svo raföldunum aftur í hljóðöldur.
En hvernig er þá unnt að láta mynd
eða sýnilegan atburð hafa áhrif á raföld-
ur? Þar kemur til sögunnar furðulegt
áhald sem kallað er ljósnemi. Þú hefur
sjálfsagt heyrt getið um örsmáar agnir
sem nefndar eru rafeindir, margfalt
smærri en efniseindirnar enda er grúi af
rafeindum í hverri efniseind. Þegar raf-
eindirnar taka að hreyfast og streyma all-
ar í sömu átt er þetta nefnt rafstraumur.
Þegar birta fellur á ákveðin efni kemst
kvik á rafeindirnar á yfirborði þeirra og
þessi rafstraumur er breytilegur að styrk
eftir magni birtunnar.
Ljósneminn er gerður úr einu þessara
ljósnæmu efna. Hann er settur í stað
hljóðnemans og ljósgeisla er sveiflað
leifturhratt fram og aftur um myndina
eða hvað það nú er sem útvarpa skal og
endurvarp ljósgeislans fellur síðan á
ljósnemann. Þessi endurvarpaða birta
eða ljós verður auðvitað mismunandi eft-
ir lögun, lit og birtumagni hlutar þess
sem varpar henni frá sér og þess vegna
veldur hún mismunandi styrkleika í raf-
straumnum sem vaknar í ljósnemanum,
alveg á sinn hátt eins og hljóðöldurnar
gera í hljóðnemanum. Þessi breytilegi
rafstraumur er látinn orka á rafbylgjurn-
ar sem sendar eru út frá loftneti útvarps-
stöðvarinnar en þær falla aftur á loftnetið
sem tengt er við viðtækið heima hjá þér.
En hvað setjum við svo í samband við
viðtækið í staðinn fyrir gjallarhornið til
þess að breyta þessum mismunandi raf-
bylgjum í ljós? Það er sjónvarpsviðtækið
sem svo er nefnt.
í einföldustu gerðum þessara tækja,
sem notaðar voru á fyrstu árum sjón-
varpsins, voru aðalhlutarnir kringlótt
málmplata, neonlampi og lítill rafmótor.
Á málmplötunni voru þrjátíu göt sem
raðað var í gormlínu. Bak við hana var
neonlampanum komið fyrir, en hann er
raflampi af sérstakri gerð, og var hann
tengdur viðeigandi útvarpsviðtæki. Mót-
orinn var nú látinn snúa plötunni 750
snúninga á mínútu og ef viðtækið var
rétt stillt inn á bylgjulengd sendistöðvar-
innar mátti sjá það sem sjónvarpað var
gegnum götin á plötunni þegar hún sner-
ist.
Þessi einfalda tegund sjónvarpsvið-
tækja er nú úrelt og önnur miklu full-
komnari komin í staðinn en þau eru
flóknari en svo að hér verði lagt út í að
lýsa þeim. Sá galli er þó enn á sjónvarpi
að það dregur stutt. Það sem útvarpað er
sést aðeins stutta leið hve góð sem tækin
eru. Reynt er að bæta úr þessu með end-
urvarpsstöðvum sem skila bylgjunum
hver til annarrar.
Þegar ég glímdi við fyrstu tilraunir
mínar við sjónvarpið fyrir mörgum árum
veitti ég athygli hljóðinu sem stafaði frá
myndunum ef gjallarhorn eða hátalari
var látinn taka við raföldunum í staðinn
fyrir sjónvarpsviðtæki. Ég komst að raun
um það að tónninn var breytilegur eftir
því hvaða hlutur var settur framan við
ljósnemann. Hljóðið frá hendi t.d. vaf
hvellt og hreint en mannsrödd var mýkri
og allt annars eðlis. Er skemmst frá að
segja að eftir nokkra æfingu gat ég greint
á milli ýmissa hluta eftir einkennum
hljóðsins sem „myndir“ þeirra gáfu frá
sér. Það var því eðlilegt að mér dytti
næst í hug að það ætti að vera kleift að
taka mynd á grammófónplötu.
Ég reyndi þetta, setti hljóð myndanna
á grammófónplötu og komst meira að
segja að raun um að með því að leika
síðan plötuna gat ég aftur breytt hljóðinu
í mynd! Mér hafði tekist að búa til fyrstu
grammófónplötuna sem gerð hefur verið
með mynd af lifandi veru.
Við þessar fyrstu tilraunir mínar með
sjónvarpið virtist mér nauðsynlegt að
nota afarsterkt Ijós til þess að geta sent
út nægilega skýrar myndir. Þetta olli
margvíslegum erfíðleikum og þess vegna
datt mér í hug að sleppa mætti við að
beita ljósöldunum en nota í stað þeirra
sams konar ósýnilegar öldur. Við vitum
að þær eru til í htbandinu því að ljós-
neminn sér þær eða geisla þótt þeir séu
ósýnilegir mannsauganu. Ég komst líka
að raun um að unnt var að senda út
mynd af hlut þótt hann væri í algeru
myrkri með því að nota löngu, útrauðu
ljósöldurnar. Með öðrum orðum: Ég
hafði fundið aðferð til þess að sjá í gegn-
um heilan vegg inn í koldimmt herbergi!
Við erum nú komin svo langt að tekist
hefur að útvarpa um víða veröld fyrir tvð
af skilningarvitum okkar, sjón og heyrn-
En nú eru skilningarvitin einu tækin sem
við höfum til þess að verða þess vís hvað
gerist umhverfis okkur. En hugsum
okkur að við finnum ráð til þess að út-
varpa fyrir hin þrjú skilningarvitin, ilm-
an, smekk og tilfinningu, þegar fram líða
stundir. Þá hefur okkur að fullu og öllu
tekist að útvarpa okkur sjálfum út um
víða veröld, og hreyfum okkur þó ekki
úr stólnum! Hvar taka annars enda þau
undur sem okkur 20. aldar mönnum ef
veitt að sjá ef vísindin halda áfram afrek-
um sínum á sviði uppgötvana framvegis
eins og að undanförnu?
- æskan