Æskan - 01.10.1989, Blaðsíða 28

Jónas Hallgrímsson
- náttúrufraeðingur
VISIIDA
ÞÁTTUR
Umsjón: Þór Jakobsson
Jónas Hallgrímsson er eitt mesta og
ástsælasta skáld íslendinga. Hann var
uppi á fyrri hluta síðustu aldar. Ljóð
hans eru mikið sungin, enda eru þau
flest auðskilin og auðlesin. Getið þið
nefnt nokkur kvæði eftir Jónas?
Jónas var fjölhæfur maður. Haim tók
mikinn þátt í umræðum um þjóðmál,
en á hans dögum var Island dönsk ný-
lenda og þjóðfrelsisbarátta að eflast.
Þar munaði um framlag Jónasar, rit-
gerðir og máttug kvæði þar sem hann
stappaði stálinu í ófrjálsa landa sína.
En Jónas var einnig náttúrufræðing-
ur. Það hefur alltaf verið í minnum
haft þótt hann sé frægur af kvæðum
sínum. Svo er mál með vexti að Jónas
dó af slysförum í blóma lífsins. Margt
hafði hann skrifað þá þegar um nátt-
úrufræði en ýmis stórvirki voru í smíð-
um hjá honum og hefðu ef til vill gert
hann jafnfrægan á sviði náttúruvísinda
sem lista. Það er mjög sjaldgæft að
menn hafí gáfur og þrek til að skara
fram úr á svo ólíkum sviðum.
Nýlega komu út ritverk Jónasar
Hallgrímssonar í fjórum bindum. (Ut-
gefandi: Svart á hvítu, Reykjavík,
1989). Þar á meðal er það sem hann
skrifaði um stjörnur, dýr, grös, jörðina
og margt fleira í náttúrunnar ríki,
frumsamið á íslensku eða dönsku og
þýtt á íslensku. Sumt eru fræðigreinar
um nýjar athuganir og ályktanir, sumt
fræðslugreinar handa almenningi. Þar
eru þættir úr jarðsögu íslands, dýra-
fræði og stjörnufræði. Þar er nákvæm
lýsing á eldgosum, dýrum og mörgu
fleira.
I formála um náttúruvísindin segir
Jónas Hallgrímsson:
„Náttúrufræðin er allra vísinda in-
dælust og nytsemi hennar harla mikil
og margfaldleg.
Hið líkamlega líf mannsins hér á
jörðu er að kalla má allt saman komið
undir náttúrunni og réttri þekkingu á
þeim hlumm er hún framleiðir. Alls
konar afli og ádrættir á sjó og landi og
28 Æskan
| allar vorar handiðnir og kaupverslun
| manna á meðal þurfa slíkrar þekkingar
| við, eigi það ekki allt saman að mistak-
| ast. Náttúruvísindin forða oss fyrir
| margföldu tjóni, veita oss ærinn ávinn-
| ing og auka þannig farsæld manna og
| velvegnun. Þar á ofan eru þau öflug
| stoð trúar og siðgæða. Hyggileg skoðun
| náttúrunnar veitir oss hina fegurstu
| gleði og anda vorum sæluríka nautn,
| því þar er oss veitt að skoða drottins
| handaverk er öll saman bera vitni um
| gæsku hans og almætti. - Vér sjáum
| þar hvurt dásemdarverkið öðru meira,
| lífið sýnir sig hvarvetna í ótölulega
| margbreyttum myndum og allri þessari
| margbreytni hlutanna er þó harla vís-
| dómslega niður raðað eftir föstum og
| órjúfandi lögum er allur heimur verður
1 að hlýða.“
| Til gamans birtum við lítið ljóð efur
| Jónas. Það orti hann á barnsaldri. E
| laust kunna mörg ykkar það.
5áuð þið hana systur mína?
Sáuð þið hana systur mína
| sitja lömb og spinna ull?
Fyrrum átti ég falleg gull;
nú er ég búinn að brjóta og týoa-
| Einatt hefur hún sagt mér sögu>
| svo er hún ekki heldur nísk:
I hún hefur gefið mér hörpudisk
fyrir að yrkja um sig bögu.
1 Hún er glöð á góðum degi
| - glóbjart liðast hár um kinn -
| og hleypur þegar hreppstjórinn
| finnur hana á förnum vegi.