Æskan - 01.05.1991, Síða 49

Álftaver
í Vestur-Slccif taf elBssýslii*
Kirkjan á Þykkvabæjarklaustri og minnisvarbi, stublabergs-
súla, til minningar um klaustrib.
Ljósmynd: Jón Ögmundur Þormóbsson.
Okkur sem gönguni frá efni Æsk-
unnar finnsl ekki einleikiö hvernig
meinleg villa gat komist í spurn-
ingaleikinn í 4. tbl. 1991 - og farió
fram hjá okkur. Spurt var hvar
Álftaver væri, falleg sveit í Vestur-
Skaftafellssýslu. Hins vegar var sú
sýsla ekki nefnd á nafn í leiknuni og
á hls. 62 var sagt aó sveitin væri í
Rangárvallasýslu. Fyrir þremur
árum var spurt aó því sama. I»á var
Vestur-Skaftafellssýsla nefnd og stig
gefin í samræmi vió rétt svar - en á
hls. 62 launiaóist villan inn. I»aó var
leiórétt í næsta tölublaói á eftir.
Vió biójuni ykkur, lesendur blaós-
ins, afsökunar á þessum leióu mis-
tökum.
Til þess aó reyna aó tryggja aó
þetta festist ykkur ekki ranglega í
minni segjum vió nú frá Álftaveri í
Vestur-Skaftafellssýslu.
Álftaver er Iftil, flatlend sveit
vestan Kúðafljóts en austan
Mýrdalssands. Að norðan fell-
ur áin Skálm á byggðarmörk-
um.
Fyrir ofan byggðina eru víö-
áttumiklar hólaþyrpingar sem
Þorvaldur Thoroddsen telur að
hafi myndast við að hraun
rann yfir votlendi. Hafi skánin
þá brotnað, tæst sundur og
hrúgast upp í gjallhóla. Þor-
valdur telur að hólarnir verndi
byggðina að verulegu leyti fyr-
ir hinum stórfelldu jökulhlaup-
um úr Kötlu. Þeir voru friðlýst-
ir 1975.
Mýrlendi er allmikið í Álfta-
veri en valllendi framan við
byggðina og mikil melalönd.
Nýttu Álftveringar melinn fyrr
til manneldis en nú er safnað
þar melkorni til sandgræðslu.
Sandfok og vatnaágangur herja
á byggðina og Kötluhlaup eru
yfirvofandi hætta.
Úr Álftaveri er með afbrigð-
um fögur fjallasýn. Má heita
að svo sé frá öllum bæjum í
sveitinni. Fjallahringurinn
blasir við í óslitnum sveig, frá
Hjörleifshöfða í vestri að Ör-
æfajökli í austri, og mun óvíða
gerast tignarlegri sjónhringur. í
honum eru t.a.m. Mýrdalsjök-
ull, Torfajökull og Lómagnúp-
ur.
Byggð í Álftaveri hefur vafa-
laust verið miklu víðáttumeiri
og fjölbýlli áður fyrr en smá-
gengið hefur á hana í Kötlu-
hlaupum. Á árunum1972-
1976 var grafinn upp bær í
svonefndri Kúabót úti á sand-
inum, nokkurn spöl vestan við
Þykkvabæjarklaustur, á vegum
Þjóðminjasafns íslands. Bær
þessi hefur verið gríðarstór og
vandaður og er framhlið hans
um 50 m löng. Talinn er hann
frá seinni hluta miðalda.
Þykkvabæjarklaustur er
kirkjustaður sveitarinnar. Þar
var munkaklaustur í kaþólsk-
um sið, stofnað árið 1168.
Fyrstur ábóta þar var Þorlákur
Þórhallsson, síðar biskup í
Skálholti og kallaður hinn
helgi. Hann var eftir dauða
sinn talinn heilagur maður og
var helgi hans mikil hérlendis,
jafnvel einnig í nálægum lönd-
um án þess að hann væri tek-
inn í heilagra manna tölu.
Honum eru helgaðir tveir
messudagar á ári, kallaðar Þor-
láksmessur.
Munkur í Þykkvabæjar-
klaustri var Eysteinn Ásgríms-
son, sem uppi var á 14. öld.
Hann orti Lilju sem sumir bók-
menntafræðingar hafa kallað
„eitt göfugasta helgikvæði sem
ort hefur verið á gjörvöllum
miðöldum". Það hefur verið
gefið út í nær 30 útgáfum á
ýmsum tungumálum.
Þorsteinn sýslumaður Magn-
ússon (um 1570-1655) bjó á
Þykkvabæjarklaustri. Hann
samdi lýsingu á Kötluhlaupinu
1625 og hefur hún verið prent-
uð.
Er sagt að í því hlaupi hafi
vatnsflóð og ísrek umkringt
Þykkvabæjarklaustur og hjá-
leigurnar en fólk flúði upp á
háan hól og hafðist þar við á
meðan mestu hamfarirnar
dundu yfir. „Síðan komu dun-
ur yfir allt með eldgangi, brak-
an og brestum, sem loft allt
myndi springa og húsin hrapa.
Varð aldrei svo langt hlé að
drekka mætti þorstadrykk, en
eldflug svo mikil umhverfis
mennina, að svo var að sjá
sem allir væru í loga einum."
Kirkja sú sem nú stendur á
Þykkvabæjarklaustri er snotur,
lítil timburkirkja, reist árið
1864.
(Greinin er byggó á köflum
um Álftaver og Þykkva-
bæjarklaustur í ritsafninu,
Landið þitt ísland (Örn og
Örlygur 1984) - og Árbók
Ferðafélags íslands 1935
(ein málsgrein). Er nánast
orðrétt tekið úr bókunum)
Æskan 53