Í uppnámi - 25.04.1902, Blaðsíða 22

12
Dilaramsmát.
Miklar sögur fara af því, hve Austurlandabúar séu fifldjqyfir við tafl
°g leggi opt undir allar sinar eigur, hús og heimili og vanalega að síðustu
eiginkonu sína eða ástkonu. Ein hin kunnasta af þesskonar sögum er
sagan um Dilaram, sem einkanlega var í miklum metum á miðöldunum.
Sagan er sögð á ýmsa vegu og meðal annars þannig (i gömlu persnesku
handriti): Ungur höfðingi persneskur gjörði eitt sinn það glappaskot að
tefla skák við annan höfðingja og leggja undir uppáhalds ambátt sina, hina
fögru Dilaram; hinn lagði undir mikið gull. Tafli hans var mjög illa
komið að lokum og mótleikandinn ógnaði með máti i næsta leik. Fylltist
hann þá harmi, iðraðist sáran og bölvaði þeirri astríðu, er hefði
valdið því, að hann missti þeirrar konu, er hann elskaði. Hann gat ekki
fundið neitt, er bægt gæti frá hinni yfirvofandi hættu, og ætlaði því að
leggja árar í bát og beygja sig undir hið illa hlutskipti sitt. En hin fagra
Dilaram hafði fylgzt með taflinu og athugað nákvæmlega taflstöðuna og sá,
að henni yrði við bjargað; hún æskti ekki húsbændaskipta og hrópaði því
til herra síns:
“Slepp ei þinni Dilaram dýru en drepa báða liróka lát,
Fram með biskup, fram með peð og fram með riddarann — þá er mát!”
Hann fór að ráðum ambáttar sinnar og vann taflið.
Á miðöldunum urðu margir til þess að finna út taflstöður, er átt
gætu við taflstöðu þá, er sagan bendir til. Af þeirn eru allmargar til enn,
meðal annara ein í fimm leikum eptir þeirra tima manngangi á þessa leið
(úr arabisku handriti frá 12. öld, sem ’er í British Museum): Hvitt (8 menn):
Khl, Hbl og b7, Bc5, Rb2, Pa6, c6 og d6. Svart (8 menn): Kc8,
He2 og f2, Bh6, Rf3, Pd2, g3 og h3. Hvítt mátar í 5. leik.1 í
safninu “Nokkur skákdæmi og tafllok” II. nr. 184 er eitt af þessum fornu
dæmum birt, en eðlilega lagað eptir nútiðar-manngangi; við það dæmi í
þess fornu mynd eiga vísuorðin hér að ofan, sem Dilaram eru lögð i munn,
og höfundur kvæðisins hér á eptir hefur haft það fyrir augum (Hvitt: Ka6,
Hhl og h4, Bh3, Rg4, Pf6 og g6. Svart: Kg8, Hb8 og b4. Mát i 5. leik).
Annars hafði þessi saga allmikla þýðingu fyrir þróun fórnar-hugmyndarinnar
i skákdæmalist miðaldanna.
Vér flytjum hér kvæði út af sögu þessari, er hra. cand. mag. SiGi’ús
Bi.öndal hefur samið að tilmælum vorum. Þar er hinu persneska nafni
Dilaram breytt og ambáttinn kölluð Hjartfró, en sú mun vera þýðing hins
persneska nafns.
1 Úrlausnin er þessi: 1. Hb7—b8f, Iíc8xb8; 2. Rb2 — c4-þ, Kb8—c8; 3. Hb1
—b8f, Kc8xb8; 4. c6—c7f, Kb8 — c8 (eða a8); 5. Rc4—b6=þ.