Kirkjuritið - 01.01.1941, Blaðsíða 36

Janúar.
Kirkjur konunga á Bessastöðum.
Aðleiðsluorð.
Hvað lieitir bær sá, er blasir við háborg Reykjavíkur, austastur
bæja fyrir sunnan Skerjafjörð? Bessastaðir, munu þeir svara, er
betur vita.
En á Bessastöðum spurðu menn fyrir 200 árum: Hvar er Reykja-
vík? Reykjavík — eða Vík, eins og hún nefndist þá — lá að
mestu leyti gleymd og grafin hjá Hólmshöfn, og fáir íslendingar
vissu, að bún væri til. En allir þektu þeir Bessastaði, því að þá
bar svo bátt á þeim. Og stærilæti danskrar tungu nefndi Bessa-
staði Kongsgarð og Álftanesið Kongsnes.
Eigi er kunnugl um landnám á Bessastöðum á Álftanesi, eða
neitt viðvíkjandi þeim, fyr en á 13. öld. Þá er það (um 1217),
að Snorri Sturluson í Reykholti sölsar jörðina undir sig, úr
dánarbúi ekkjunnar Jórunnar auðgu í Gufunesi.*) Eftir þetta átti
Snorri bú á Bessastöðum og sat þar við og við. En nokkurum ár-
um eftir andlát Snorra (1241), varð það hlutverk bróðursonar
hans, Þórðar kakala Sighvatssonar, að hjálpa til þess — með of-
beldi og óstjórn annara höfðingja — að koma miklu af eignum
Snorra og Bessastaði þar með með í eigu og yfirráð konungs. Með
slíkri heimild voru Bessastaðir laldir konungseign rúmar G aldir,
þangað til Grímur Thomsen fékk þá í makaskiftum fyrir Belgs-
holt í Borgarfirði 1868.
Jafnan hafa Bessastaðir verið taldir nokkuð stór og góð jörð.
Bezta landið og meginhluti þess er Bessastaðanes, sem nú er
umgirt sjó alt heim að túni á báðar liliðar. Brotnað hefir af
því á allar liliðar, lielzt að sunnanverðu. Þar liefir nesið verið
miklu stærra í fornöld, og líklega þvínær eða alveg landfast.
Bendir til þess nafnið Lambhúsatjörn, sem var sunnan við bæ-
inn, en nú er þar samfeldur fjörður, mörg hundruð metrar á
breidd. — Lamhhús voru lengi býli (og eiga ekki ómerka sögu).
Þau stóðu á miðjum túnrananum fyrir vestan bæinn á Bessa-
stöðum.
Fljótt urðu Bessastaðir aðsetursstaður æðstu valdsmanna kon-
ungs hér á landi, svo sem Holta Þorgrímssonar (d. 1348), Diðrik:
*) Frá þessu hefi ég sagt nokkuð í Lesbók Morgunblaðsins 1928,
bls. 15. Eftir Sturlungu II. kap. 39, 115, 118, og fleiri heimildum.