Nýjar kvöldvökur - 01.05.1911, Blaðsíða 23

BRÚÐARFÖR.
119
skólastjóra Pórólfssonar er hann nefnir Minn-
ing ferða vorra o. fl. En eigi er síður vert að
minnast þeirra rita. sem út hafa verið gefin
sem söfn af heitnildarritum til sögu landsins, og
það því fremur, sem ekki er við því að búast,
að viðunanleg saga landsins verði útgefin, fyrri
en þau eru að mestu leyti útgefin og aðgang-
ur fæst að þeim. Bókmentafélagið hefir unnið
að því nú um 50 — 60 ár að gefa út nokkuð
af heimildarritum þessum í »Safni til sögu ís-
lands,» en bæði hefir það safn gengið afarseint
fram, þar sem enn er ekki komið út nema dá-
lítið á 4. bindi, og svo hefir meiri hluti þess
verið ýmsar ritgerðir um ýms atriði, er snerta
sögu landsins, eftir hina og aðra nútíðarmenn
vora. Eru þær ritgerðir að vísu margar hverj-
ar fróðiegar og skýrandi um marga hluti og
sumar stórmerkar; en ekki get eg gert að því,
að finnast, að betra hefði verið að fá góð eldri
heimildarrit en sumar þeirra, þó merkar séu,
t. d. sumt af örnefnaþáttunum og mannanafna-
ritgerðin mikla. En við því verður nú ekki gert,
og aðeins óskandi að sem mest stund verði
lögð á að halda því safni áfram og fullkomna
sem mest má alt það, sem getur orðið sögu
vorri til skýiingar.
Árið 1901 eða um það bil var stofnað fé-
lag í Reykjavík fyrir forgöngu Jóns Porkelsson-
ar hins yngra og Hannesar ritstj. Rorssteinson-
ar o. fl. manna, er nefnist sö^ufélagið; er til-
gangur þess að gefa út heimildarrit til sögu
landsins. En þessvegna var félagið stofnað, að
þeim þótti bókmentafélaginu ganga seint og
slælega með þær útgáfur. Rví miður hefir fé-
lag þetta átt allmjög örðugt uppdráttar fyrir fé-
leysi, enda hefir því bæði verið litill styrkur
veittur af landsfé og tél3gar þess hafa orðið
fáir (ekki nema rúmi 200 eftir síðustu skýrslu
þess), enda árgjald uokkuð hátt, 5 kr. tillag á
ári, en fremur lítið af ritum í aðra hönd, eink-
um fyrstu árin. En enginn vafi er á því, að
félag þetta mundi miklu geta til leiðar komið,
ef það hefði meiru úr að spila og fleiri yrðu
félagar þess.
Rit þau, er félagið hefir gefið út hingað
til eru þesisi hin helztu.
1. Morðbréfabæklingar Guðbrands biskups
Rorlákssonar út af sakargiftum þeim, er born-
ar höfðu verið á Jón Sigmundarson afa hans
í viðskiftum hans við Gottskálk biskup hinn
grimma. Bæklingar þessir voru þrír, prentaðir
á Hólum 1592, 1595 og 1608, og eru þeir
fyrir löngu svo sjaldgæfir, að hinn annar þeirra
er nú hvergi til heill og hefir ekki verið svo
menn viti um mörg ár, jafnvel ekki síðan á
dögum Guðbrands biskups sjálfs. Mörg forn-
bréf eru prentuð aftanvið til skýringar málinu.
Saga Jóns Sigmundarsonar og viðureign hans
við klerkavaldið á íslandi um og eftir 1500
er svo gagnmerkileg, að hún væri þess verð
að einhver sögumaður tæki hana til meðferð-
ar og ritaði hana svo nákvæmlega sem kostur
er á. En á íslenzku veit eg ekki annað um
hann ritað en það sem stendur í Árbókunum
og svo í S. til sögu ísl. II. 100-107.
2. Biskupssögur Jóns próf. Halldórssonar í
Hítardal. Fyrra bindið er út komið og nær
yfir Skálholtsstifti frá siðaskiftunum og fram
um 1720, og svo eru prentaðir aftanvið við-
aukar um biskupa fram um 1800 eftir aðra.
Sögur þessar eru mjög merkar, Hafði Jón próf.
ritað allar sögur biskupanna frá ísleifi biskupi
alt fram til siðaskiftanna, en þeim flokkinum
hafa útgefendur slept, og má það til sanns
vegar færa að því leyti, að menn hafa annars-
staðar sögu þeirra flestra fram að 1300, bæði
í Biskupasögunum og Sturlungu. En eftir þann
tíma, um árin 1300 (eða eiginlega 1298) og
fram að 1550 vita menn lítið um biskupa
Skálholts annað en það, sem stendur í Bisk-
upaannáium síra Jóns Egilssonar, og prentaðir
eru í l. bindi af Safni til sögu ísl. Hefði því
verið réttara að prenta þann kaflann upp, enda
jaótt talsvert hrasl sé um Ögmund biskup Páls
son í II. Bindi Biskupasagnanna. Rit þetta er
afarmerkilegt, og fylgja því myndir af nokk-
rum biskupum, þeirra er síðastir voru, c: Bryn-
jólfi Sveinssyni, Jóni Vídalín, Finni Jónssyni,
Hannesi Finnssyni og Geiri Vídalín.
Síðara bindið af þessum Biskupasögum á
að ná yfir Hólastifti um sama tíma. Enn mynd-