Nýjar kvöldvökur - 01.04.1935, Page 44

Bókmenntir.
Íslenzkar þjvðsögur. Safnað hefur
Ólafur Daviðsson. I. bindi. Otgef-
andi Þorsteinn M. Jónsson. Akur-
eyri 1935.
Þjóðsögurnar fyrnast aldrei. Þær
fylgja öllum þjóðum frá vögg'u til grafar.
Frumstæðum þjóðum sem menningar-
þjóðum. Þær spretta upp úr hugarheimi
og sálarhræringum alþýðunnar. Þær eru
ándardráttur lífsins, er tekur svipbreyt-
ingum og stakkaskiptum eftir ástæðum:
árstíðum, lífskjörum, umhverfi o. s. frv.
Frásagnarblær, stíll og málfar fer þá
eftir þroskastigi þjóðarinnar. Þjóðsagan
er því ætíð sköpuð í þjóðarinnar eigin
mynd. Skilgetið afkvæmi hennar.
Efni þjóðsagnanna er ætíð lífið sjálft,
í frumstæðum, einföldum en stórskorn-
um dráttum. Draumur og vaka saman-
tvinnað. Hversdagslegir viðburðir, sem
lífið er hlaðið úr, tengdir saman með sál-
rænum hræringum: ugg, geig, ótta og
kvíða og ofurhræðslu, eftirvænting og
þrá, sorg og gleði, hatri og ást — og ó-
dauðlegri leit mánnsandans eftir úrlausn
allra fyrirbrigða lífsins, þótt á lágu stigi
sé. —
Þannig myndast þjóðsögur. Spretta
upp úr lífi alþýðunnar eins og gróður úr
jörðu. HuldufóIkssögunuðr t. d. hafa ef-
laust upprunalega sprottið upp draum-
bjartar, sólskyggðar sumarnætur úr
huga þeirra, sem vökt-u á mörkum
tveggja heima, og líkamnast í mýralæðu
og skuggaskiptum næturinnar, þegar
mannshugurinn var svefnlj úfur, sálnæm-
ur og draumþrunginn, með öll sálræn
skilvit opin og hlustandi, — og skyggni
út yfir hinn skammsæja hring hversdags-
lífsins.
Dranigasögurnar rísa upp úr ömurleik
kvíða og sálarsorta skammdegisins og
vetrarnæturinnar. Tröllasögitrnar úi;
hauststormum og heljarleik hrikalegrar
náttúru og hamrafjalla. Útilegurrumna-
sögior úr öræfaþoku, eftirleitum og
hausthríðum.
Þess vegna eiga þjóðsögur svo mikil
og sterk ítök í oss, að þær eru hluti af
oss sjálfum. Hræringar huga og sálar,
óljósar og ósjálfráðar — oft aðeins grun-
ur eða geigur, eru eins og lítið örstutt
stef, raulað í rökkri, sem alþýðan síðan
semur heilt lag utan um, þannig að stef-
ið gengur gegnum allt lagið. — Eða þá
ujjpistaöa, sem einstaklingar og ættir
síðan vefa í, oft og tíðum fáránlegustu
liti og gerð, svo að voðin að lokum getur
orðið efni í furðulegustu flíkur. — Þann-
ig myndast þjóðsögur smátt og smátt á
löngum tíma í ótal útgáfum og mynd-
breytingum, unz sagan, fullkomnuð og
föst liggur fyrir og verður skráð og
skjalfest. Höfundur »fyrirfinnst enginn«.
Það er þjóðin sjálf. —
Þareð þjóösagan er svo lengi að mynd-
ast og mótast, tekur hún smásaman á sig
svip tíma og tíðaranda og menningarstigs
þess, er þjóðin stendur á. Má lesa margt
út úr þeim dulrúnum. Enda er það við-
fangsefni sérmenntaðra vísindamanna,
»folklorista« eða þjóðfræðinga — að
rekja þær slóðir aftur á bak, — stundum
gegnum lönd og álfur, t. d. þroskaferil
ævintýranna, sem rakinn er til suðrænna
sóllanda og alla leið austur á Indland.
Af þeim ástæðum skera ævintýrin sig
svo oft úr meðal annara þjóðsagna. Það
er oft svo bjart yfir þeim. — Hér hjá
oss myndast fegurstu ævintýrin oft í
sóldraumum barnslegra sálna. —
Jæja! — Þetta eru nú bara hugsanir,