Nýjar kvöldvökur - 01.01.1936, Side 15

MATTHIAS JOCHUMSSON
9
ÁVÖXTUR BARÁTTUNNAR.
Það mætti halda lengi áfram að dvelja
við andríkið í bréfum sr. Matthíasar, hið
unaðslega hugmyndaflug, hina ótrúlega víð-
sýnu og fjölþættu skapgerð og hina stór-
brotnu trúarhugsjón hans. En það er von-
andi, að enginn láti sitja við að lesa þessa
stuttu útdrætti, sem hér eru skráðir, heldur
nái sér í bréfin og lesi þau margsinnis sér
til sálubótar. Þessi bréf eru vitnisburður um
baráttu og umbrot stórbrotinnar sálar, sem
segja má um að hafi verið of stór fyrir sína
tíma, sálar, sem var svo alhliða, að það er
eins og hvergi vanti streng: vitið og tilfinn-
ingarnar, skopið og alvaran, en þó einkum
fjörið, hið takmarkalausa andlega fjör ein-
kennir þessi bréf. Og með því að allar sálir
verða að heyja hina sömu baráttu til skiln-
ings og sjálfsþróunar, er þessi vitnisburður
Matthíasar, hins andríka skálds, óviðjafnan-
legur, ekki aðeins sem heimild um hann
sjálfan, heldur og sem heimild um mann-
legt sálarlíf yfirleitt. Þau eru brunnur, sem
hægt er að sækja í ótæmandi lærdóma.
Matthías kemur eins og hvirfilbylur inn
í trúarlegt molluioft hinnar íslenzku þjóð-
kirkju. Meðan allt var hér í andlegri deyfð
og sinnuleysi, fer rödd hans um landið eins
og hvellur stormlúður. Menn hrökkva við
og horfa í fyrstunni til hans efandi og tor-
tryggnir, fullvissir um það, að hann sé á
villigötum. En smám sáman átta menn sig
þó á því fleiri og fleiri, að fyrir munn
skáldsins Matthíasar, talar einungis hið
bezta og viturlegasta, sem til er í vorri
kristnu trú — hið andríkasta og háfleyg-
asta. Einungis frá voldugri sál getur borizt
sú organ-rödd, er í sálmum hans hljómar.
Þetta var að lokum viðurkennt af æðstu
menntastofnun landsins, Háskólanum, er
hann kaus sr. Matthías heiðursdoktor í guð-
fræði, skömmu fyrir dauða hans.
EINN í GRASGARÐINUM.
Það er auðvelt að sjá þetta nú, þegar þær
trúarskoðanir sem Matthías barðist fyrir,
hafa um þriðjung aldar verið að nú vaxandi
ítökum í hugum og hjörtum þjóðarinnar.
En tíu árum fyrir aldamót, meðan hann
stóð ennþá mitt í baráttunni, skrifar hann
sr. Valdimar Briein, þeim vini sínum, sem
hann var alla æfi einna samrýmdastur, og
sem var andríkt skáld og kennimaður eins
og hann:
»Mikil sorg er það fyrir mig, hvað þú get-
ur lítið fylgzt með hinu langmerkasta deilu-
máli vorra tíma, deilunni uin trú og vísindi.
Þá væri þó að m. k. einn maður á íslandi,
sem sampíndist inér... Að þú samt sampín-
ist mér, kemur af þínu göfuglyndi, sem þar
fer út fyrir öll rýmileg takmörg. En þó mín
dogmatíska trú sé eins og niðurlagsfat, þá
ætlaðu ekki að mitt 30 ára stríð láti þann
eiginlega kristindóm í páfans og keisarans
hendur. Nei, allt sem að verulegu gagni
kemur, þvi held ég og því heldur mannkyn-
ið til daganna enda«.
Svona einmana var hann þá í baráttunni,
að jafnvel hans nánasti skólabróðir og sam-
verkamaður skildi hann ekki — svona ein-
mana var hann, þegar hann orti flest sín
dásamlegustu trúarljóð og sína guðdómleg-
ustu sálma. Það er eigi að furða, þótt hann
hrópi stundum til drottins síns
»gegnum myrkrið svarta
líkt og út úr ofni
æpi stiknað hjarta«,
hrópi eins og Goethe og biðji um meira
Ijós:
»Gef mér dag í dauða
dag fyrir allt það myrkur,
drottinn lífs míns Ijómi
líf og sálar styrkur.
Bættu þessa blekking,
bættu þennan söknuð —
sorglegt væri að sofna,
sál, sem rétt er vöknuð!
2