Nýjar kvöldvökur - 01.01.1959, Blaðsíða 26

12
N.Kv.
Sköpuitarsnga sléttufgdtjnifnn
miklu í Cnnndn
Jónbjörn Gislason þýddi úr ensku
Saga þessa máls hefst með þeim miklu
jarðfræðilegu átökum, sem áttu sér stað
fyrir 2300 milljónum ára og síðar urðu
orsök hinna miklu náttúruauðæfa í vestur-
íylkjum Canada.
Þeir atburðir, sem áttu beinan þátt í að
ákveða framtíð, fjármál og velferð lands-
ins, voru ekki járnbrautir frá hafi til hafs,
ekki úrvalshveitið, sem kennt er við „Marq-
uis“, eða ríkar olíulindir, heldur nokkuð
annað, sem aðeins örfáir Canadamenn hafa
heyrt talað um. Það ber ekkert viðurkennt
opinbert nafn, en sumir jarðfræðingar nefna
það „the big Squeeze“.
Leiksvið þessara atburða átti sér stað
fyrir tveimur billjónum ára, og æ síðan til
þessa dags hafa þeir mótað framtíð og frjó-
semi þessa meginlands.
Þessir tveggja billjón ára gömlu atburðir
var tröllaukinn þrýstingur úr iðrum jarðar
gegn yfirborðinu, sem af þeim átökum var
hnoðað, hrært og mótað í það form, sem
það hefir nú í dag.
En hvernig mátti slíkt gjörast?
Þegar yfirborð jarðar kólnaði, var það
mjög óslétt, svo upp úr stóðu óbifanlegir
stórir flákar af ósprunginni basalthellu,
sem jarðfræðingar nefna „shields“. Sums
staðar var þessi hella þynnri inn á milli
hinna sterkari fláka. Þegar hið rauðglóandi
miðbik jarðar kólnaði og dróst saman,
sprakk efsta borðið og féll niður í hið ný-
myndaða tóma rúm; af því leiddi jarð-
fckjálfta, myndun fjalla, misgengi jarðskorp-
unnar og ofsaleg eldgos. Þessar berghellur
hafa verið hin trausta undirstaða jarðar-
innar og öll breyting og samanþjöppun hefir
því orðið að fara fram í hinum ótraustari
berglagaundirstöðum.
Víðáttumesta og þykkasta basaltundirstaða
heimsins er undir Kyrrahafinu og myndar
gólf þess á norðurhlutanum. Hin næst
stærsta er tvær milljónir ferhyrningsmílna,
og er miðja þess undir Hudson-flóanum og
hálfu Canada og gefur landinu mest af nátt-
úruauðlegð þess.
Canada er þannig milli hinna tveggja
stærstu og voldugustu bergundirstöðufláka,
sem til eru. Hin jarðfræðilega saga landsins
inniheldur sífellda breytingu, lyfting og sig
á víxl, misgengi og þrýsting af völdum
hinna tröllauknu neðansjávarbálka að aust-
an og vestan.
Saga þessara atburða er einstök í sinni
röð, og svör við hinum ýmsu spurningum
landkönnuða og vísindamanna voru ekki
auðfundin. Astæðan var sú, að algjört ó-
samræmi ríkti í gróðri landsins frá þeirra
sjónarmiði; til dæmis á meginlandi, sem var
aðallega skóglendi, fjöll og hálsar, virtust
hinar víðáttumiklu sléttur alls ekki eiga
heima. Spurningin var: hvernig urðu slétt-