Nýjar kvöldvökur - 01.10.1959, Blaðsíða 44

162
N. Kv.
SKRIÐUFÖLL í NORÐURÁRDAL
Athugun jarðfræðinga gæti sennilega leitt
í Ijós, hvort að Brennigilshólar hafi mynd-
azt fyrir um 350 árum, eða séu miklu eldri.
Á grasbala einum í hólunum örlar á ein-
hverjum fornum húsatóftum. Ideita það Kol-
grímustaðir, og á það að sögn þessara
gömlu manna, að liafa verið annar bærinn,
sem eyðilagðist í skriðuhlaupinu rnikla
1612. Hver hinn var er allt óljósara um,
enda hóias\æðið svo lítið að ótrúlegt er að
tvær jarðir hefðu komizt þar fyrir.
Ohætt mun að fullyrða að Kolgrímustað-
ir hafi aldrei verið sjálfstætt býli, heldur
hluti úr Miðhúsalandi, sem er þar næst
norðan við, og var sú jörð í hyggð fram á
síðustu öld. Kolgrímastaða er aldrei getið
íyrr en í Jarðabókinni frá 1713 og þá á
þessa leið, eftir að Miðhúsum hefur verið
iýst:
„Kolgrímustaðir, fornt eyðiból, liggur
liér í landinu. Þar hefur um langan aldur
ekki hyggð verið, og túnstæðið allt í hrjóst-
ur 'komið.“
Mér finnst að blærinn yfir þessari frá-
sögn vera slíkur, að fremur sé um aldir að
ræða heldur en aðeins eina öld, frá því að
jörðin fór í eyði. Og hafi meginhluti lands-
ins grafizt undir fargi hólanna, þá er und-
arlega vægt að orði komizt, að aðeins tún-
stæðið sé í hrjóstur komið, sem engan veg-
inn þarf að þýða, að grjót hafi fallið á það,
heldur að það sé komið í algera órækt.
Enginn annar staður í Austurdal hefur
verið nefndur í sambandi við skriðuföllin
1612, enda kemur vart til mála að svo hafi
verið á þessum tíma, þannig að tveir bæir
eyddust þar í senn.
Þó má geta þess að Jarðabókin greinir
frá að skriður hafi tekið bæinn Merkigil
„til forna“, en efalaust hefur það orðið
miklu fvrr en hér var komið.
Vel mætti hugsa sér, að hinir gömlu Aust-
dælingar hefðu byggt á arfsögn, kominni
langt aftan úr öldum, um stórkostleg skriðu-
föll, sem einhvern tíma hafa orðið þar í
dalnurn, og svo þegar annálsgreinin varð
kunn, þá hafi þetta tvennt verið tengt sam-
an, nafnið Austurdalir liafi villt þá.
En hvar hefur þá framhlaupið sumarið
1612 orðið, sem var með slíkum firnum að
í annála var fært?
Athyglisvert er, að annállinn notar fleir-
tölumyndina af Austurdal, segir að skriðu-
föllin hafi orðið í Austurdölum í Skaga-
íirði. Samkvæmt nútíðarmáli og merkingu,
mundi það tvímælalaust þýða dali þá er
skerast austur úr héraðinu inn í fjallabálk-
inn þar. Og þá kæmi Norðurárdalur til
greina, og ekki sízt hann. Vel má og ætla, að
eitthvert jaiðrask hafi orðið í fleiri þeim
dölum i þetta skipti, þótt aðeins tveir bæir
hefðu orðið fyrir barðinu þar. Gæti þá frá-
sögnin verið hókstaflega rétt. Að vísu er
orðið Austurdalir notað þarna senr sérheiti,
þ. e. með stórum upphafsstaf, en hvað leggja
má mikið upp úr því staffræðilega atriði á
þeim tíma, er annað mál.
Geta má þess, að Esjiólín notar lítinn staf
í upphafi orðsins er hann greinir frá þess-
um atburði í Árbókunum. Hann er um hálfri
annarri öld nær þessurn tírna en vér, og má
vera að hann hafi vitað eitthvað gleggra um
þessi tíðindi en nú er kostur á.
Hins vegar er rétt að taka fram, að fleir-
tölumyndin af Austurdal kemur víðar írarn
í fyrri tíma ritum en þarna. T. d. fer fram
sala á Nýjabæ í Eystrum dölum árið 1464.
Og Vallholtsannáll nefnir á einum stað Ábæ
í Austurdölum. Báðir þessir bæir eru í
Austurdal.
Þessi nafngift, út af fyrir sig, sker því