Sjómannadagsblaðið - 12.06.1960, Síða 35

Herskipið eða Physalia physalis. Myndin er tekin gegnum vegg á sjóbúri. Efst er hið
segllaga flotholt, sem er sérstök tegund sæfífils. Þétt neðan við það eru magarnir (Gastro
zooids), sem annast meltinguna. Hangandi niður frá botni skipsins eru fálmararnir. Þeir
geta orðið 40 feta langir. Fjórða tegund sæfífils annast æxlunarstörfin.
Hver fálmari er glær þráður, sem
líkist einþátta línu fiskimanna. Sam-
setning fálmarans er þó allmiklu
flóknari en fiskilínu, í honum eru
langir vöðvaþræðir, sem dragast
saman, stytta fálmarann og vinda
fæðuna upp að kjöftum maganna.
Fálmarinn er settur smákúlum eftir
endilöngu og hver þeirra hlaðin ör-
litlum kúlulaga stingfrumum (nema-
tocysts).
Stingfrumur eru einkennandi
fæðuöflunartæki marglittufiska og
skyldra tegunda. Herskipið hefur
tvær tegundir til að bera, sú smærri
er aðeins stærri en rauðblóðfruma
í manni (0,009 mm í þvermál), sú
stærri er um þrefalt stærri. Hver
einstök stingfruma er hol kúla. Ytra
borði kúlunnar er ýtt inn á einum
stað, svo úr verður löng ranghverf
pípa, sem er þétthringuð saman inn-
an í kúlunni. Gatið inn í pípuna á
yfirborði kúlunnar er þakið himnu,
sem læst er með hárfínum gikk. Þeg-
ar stingfruman verður fyrir örvun,
skýzt pípan út úr kúlunni og verður
þá rétthverf. Teygð út til fulls er
hún 100 til 300 sinnum lengri en
þvermál hylkisins. Yfirborð pípunn-
ar er alsett beittum krókum og gödd-
um af ýmsum stærðum og margvís-
legri lögun. Þegar pípan skýzt út úr
kúlunni og verður rétthverf, þá
stingst þessi vopnabúnaður í bráð-
ina. Samtímis sprautast eitraður
vökvi úr kúlunni gegnum örmjótt
gat, sem er í enda pípunnar. Þessi
útbúnaður slær með nægilegu afli
til þess að stinga gegnum seiga
hanska, eins og þá sem notaðir eru
við handlækningar. Þar sem hin út-
eygða pípa er föst við kúluna, eftir að
hún hefur tæmt sig, sést í smásjá, að
fiskur, sem herskipið hefur drepið, er
fastur við örlitlar blöðrur með mjó-
um þráðum. Þessi hræðilegi útbún-
aður hentar vel fæðuöflunarhlut-
verki sínu. Þegar herskipið berst
undan vindi, eru hinir löngu fálmar-
ar á stöðugri hreyfingu í leit að æti
í sjónum. Bráðin virðist einkum vera
örsmá krabbadýr og svif. Stundum
ná fálmararnir taki á smáfiskum og
lirfum stærri krabba. Þó herskipið
snari fyrst mest af bráð sinni í flækju
stingfrumuþráðanna eða reki hana
í gegn með göddum þeim og krók-
um, sem á þeim eru, er þó líklegt,
að endanlega sé á henni unnið með
eitri.
Hvað það er, sem kemur pípunni
til að snúast við út úr kúlunni, er
ekki víst. Verið getur, að stundar-
breyting á gljúpleika í veggjum kúl-
unnar geri stingfrumunni fært að
drekka í sig vætu, þar til innri þrýst-
ingur þröngvar hinni upphringuðu
pípu til að hendast út. Kúlurnar
tæma innihald sitt helzt, ef þær kom-
ast í samband við efni eðlilegrar
bráðar. Samband við glerpípu er
ekki eins áhrifamikið. Sumir segja,
að ytra borð fiskroðs hafi meiri áhrif
en innra borð sama roðs. Þrátt fyrir
hið mikla næmi stingfrumanna, með-
an þær eru í lifandi dýri, eru ein-
angraðar stingfrumur merkilega ó-
næmar fyrir ýmis konar meðferð.
Þó þær séu látnar ganga í gegnum
sáld, margþvegnar upp úr sjó, búið
sé til úr þeim deig og þær síðan látn-
ar í frost, þá hafast flestar þeirra
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ 19