Sjómannadagsblaðið - 12.06.1960, Síða 49

Þetta hafnarsvæði í St. John við Fundy-flóa, er um það bil þurrt
um fjöru.
Við háflæði fyllist það aftur, mismunur flóðs og fjöru er um það
bil 7 metrar.
lengsta, sem mælzt hefur, náði upp
undir einn kílómeter á lengd.
Hin miklu straumkerfi hafanna
eru í nánum tengslum við aðal-vind-
áttirnar — þá vinda, sem um mikinn
hluta jarðarinnar blása að jafnaði í
sömu átt meirihluta ársins.
Um miðbik jarðarinnar er sólin
um hádegisbil nærri lóðrétt yfir
höfði manna, og þess vegna verða
hitageislar hennar margfalt sterkari
og ná dýpra heldur en við tempruðu
beltin og pólsvæðin. I stað hins upp-
hitaða og létta lofts, er leitar út frá
jörðinni, sígur kalt loft að norðan og
sunnan frá pólsvæðunum inn að mið-
baugi og vegna snúnings jarðarinnar
í austur, sveigja þessir vindar í vest-
ur. Sé hins vegar farið út í smærri
atriði, kemur að sjálfsögðu í ljós, að
þáttur hafstraumanna er miklu fjöl-
breytilegri, þó að meginkjarni þeirra
hlýti því lögmáli, sem fyrr er greint.
Við takmörk úthafanna verða
straumarnir fyrir áhrifum frá veggj-
um landgrunnanna. Uti í miðju
Kyrrahafi rennur austlægur mót-
straumur milli tveggja hlýrra vest-
lægra strauma. Fjöldi mótstrauma,
og venjulega með öðru hitastigi held-
ur en yfirborðsstraumurinn, renna
djúpt undir yfirstraumnum og í þver-
öfuga átt.
Oft kemur fyrir, að tveir straum-
ar, heitur og kaldur, renna hvor við
annars hlið, og sem auðveldlega má
sjá á yfirborði vegna hitamismunar-
ins, en vegna þess að dýra- og plöntu-
líf þeirra er svo misjafnt. Straumar
með svo skarpan aðskilnað eru t. d.
við Nýfundnaland, Nova Scotia og
Nýja-England, þar sem hinn kaldi
Labradorstraumur mætir hinum
hlýja Golfstraumi; og við Suður-
heimskautið, þar sem kaldi pólsjór-
inn sekkur undir heita sjóinn, sem
streymir frá hitabeltunum, og á því
svæði geta hitabreytingar á yfirborði
verið gerbreyttar í örfárra metra
fjarlægð.
Hið skipulagsbundna hljómfall
hafsins, sjávarföllin, orsakast af að-
dráttarafli tunglsins á jörðina. Því
meira sem efnismagnið er, því meiri
aðdráttarmáttur þess; en fjarlægð
veikir aðdráttarmáttinn. — Þyngd
tunglsins er um 1/80 hluti þyngdar
jarðkúlunnar, og það er um það
bil % milljón kílómetra í burtu,
en aðdráttarafl þess á jörðina er
mikið. Efnismagn sólarinnar er um
% milljón sinnum meira heldur
ur en jarðarinnar, en sólin er í 135
milljón kílómetra fjarlægð, og að-
dráttarafl hennar er því miklu
minna.
Aðdráttarafl jarðarinnar á sitt eig-
ið haf er milljón sinnum sterkara
heldur en Tunglsins og sólarinnar,
og þó eru áhrifin frá þeim nógu sterk
til þess að draga úthöfin í eina risa-
stóra bylgju, sem á hinu opna hafi
fylgir tunglinu eftir á hreyfingu þess
umhverfis jörðina. Það er hin reglu-
bundna sjávarfallsbylgja — sem er
allt annað en flóðbylgjur þær, sem
óreglubundið orsakast af eldsum-
brotum neðansjávar.
Lengd sjávarfallsbylgjunnar ætti
fremur að mæla á tímamælikvarða
heldur en hæðar- eða fjarlægðar-
mælikvarða. Hún er um 12 klst. og
20 mínútna löng, eða nákvæmlega
helmingur af þeim tíma, sem það
tekur tunglið að fara umhverfis jörð-
ina. Hvert sjávarfall á þeirri hlið
jarðar, er snýr að tunglinu, er ná-
kvæmlega jafnlangt því sem er á
þeirri hlið, er snýr frá tunglinu.
Hæð sjávarfallsbylgjunnar er
mælikvarði á ummál hennar. í hin-
um miklu úthöfum, er sjávarfalls-
bylgjan um einn meter á hæð og
hreyfing hennar fer með um það bil
800 km. hraða á klukkustund. Á út-
hafseyjum er mismunur flóðs og
fjöru tiltölulega lítill; við Azoreyjar
Þegar sól, jörð og tungl eru í beinni línu hvert við annað, er stórstraumsflæði á jörðinni.
En þegar tungl og sól mynda rétt horn við jörðu er hins vegar stórstraumsfjara.
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ 33