Sjómannadagsblaðið - 12.06.1960, Qupperneq 59

fuglinn yrði var við óvenjulegt hita-
stig í haugnum og hvort hann gæti
gert viðeigandi gagnráðstafanir.
Við tókum allt lífrænt efni burt
úr einum haugnum og stöðvuðum
Jiar með gerjun. Hitinn lækkaði úr
92° F. í 60° F. Áður hafði karlfugl-
inn komið til haúgsins daglega og
minnkað hitann. Næst þegar fuglinn
kom til haugsins, varð hann strax
var við hið lækkaða hitastig í hon-
um. Hann byrjaði strax á því að
opna hauginn í þeim tilgangi að láta
sólina auka hitann. Þetta gerði hann
daglega. En vorsólin var ekki nógu
heit. Um mitt sumar var hitinn að-
eins orðinn 80° F. I desember þræl-
aði þessi fugl við að koma hitanum
upp hjá sér, á sama tíma þurftu aðr-
ir fuglar að kæla sína hauga. Auð-
sjáanlega vissi þessi fugl, að allt var
ekki eins og vera bar.
I annarri röð af tilraunum kom-
um við hitatæki fyrir í haugnum til
þess að geta stjórnað hitanum. Með
því að opna eða loka fyrir hitann til
skipsins létum við fuglinn hafa nóg
fyrir stafni, ýmist við að draga úr
hitanum eða auka hann. Alltaf varð
fuglinn var við brögð okkar. Hinn
220 volta hitagjafi okkar og stillir
höfðu aðeins við ráðstöfunum fugls-
ins. Nærri lá, að hann sigraði okkur
og tækist að halda 92° F. á eggjun-
um.
Ekki er nokkur vafi á, að vinnu-
brögð fuglsins í stórum dráttum fara
eftir veðrinu, t. d. hvenær dags hann
vitjar haugsins og hvort hann opnar
hann eða ekki. Athuganir okkar
sýna ennfremur, að það, sem hann
gerir á tilteknum degi, fer eftir hita-
stiginu inni í haugnum. Þetta virðist
sýna, að fuglinn geti mælt hitann.
Hvemig gat hann annars orðið var
við þær hitabreytingar, sem við vor-
um valdir að með hitatækinu?
Þegar fuglinn er að verki, stingur
hann oft nefinu í hauginn og dregur
það til baka fullt af sandi, síðan
sáldrar hann sandinum út úr nef-
ínu. Vinnubrögð hans á eftir virðast
mótast af þessari rannsókn. Við er-
um ekki í vafa um, að hann hefur
verið að mæla hitann og að hitamæl-
irinn sé í nefinu, annaðhvort í tung-
unni eða gómnum.
Hitamælingar eru mjög áberandi
áður en varp á sér stað. Mallíkarlinn
opnar hauginn, það tekur klukku-
tíma, kvenfuglinn kemur út úr skóg-
inum og skoðar holuna, sem hann
hefur grafið. Ef kvenfuglinn er ekki
ánægður, fer hann burt og sezt und-
ir runna, karlfuglinn verður að fylla
upp holuna og gera nýja. Þetta end-
urtekur sig þrisvar, fjórum sinnum,
ef með þarf, þar til rétt hitastig er
fundið.
Burstafuglinn mælir hitann á sama
hátt, en fyrirhöfn hans og nákvæmni
um að viðhalda jöfnu hitastigi er
minni. Karlfuglinn stjórnar öllu við
hauginn og rekur kvenfuglinn burtu
nema þegar um varp er að ræða. í
ágústmánuði, þegar haugurinn er
fullgerður, hreyfir karlfuglinn til hið
gerjandi efni haugsins og heitur
gufumökkur rýkur upp úr því.
Þannig viðrar hann haugefnið, þar
til mesti gerjunarhitinn er rokinn
burt, þá leyfir hann kvenfuglinum
að verpa og stendur vörð við haug-
inn, þar til varptímanum lýkur. Ef
gerjun verður of lítil, bætir hann líf-
rænu efni ofan á hauginn, en verði
hitinn of mikill, grefur hann inn að
miðju haugsins og lætur hita rjúka
burt.
Hlutverk skógarfuglanna er þó
einfaldara. Þeir, sem verpa í sandi,
velja stað, sem er hæfilega heitur.
Þeir, sem byggja gerjunarhauga,
stjórna ekki hitanum að öðru leyti
en að velja hið rétta byggingarefni
og hinn rétta stað í haugnum til að
verpa í. Þegar líður á varptímann,
skrapa þeir saman efni, sem þeir
bæta ofan á haugana, myndast þá ný
lög, sem hitnar í. Þeir kanna hitann
í lögunum og finna þannig hæfilega
heitan stað til þess að verpa.
Öll vinna þessara fugla miðast við
það að eignast afkvæmi. Þeir eru
svo önnum kafnir við sjálf eggin, að
enginn tími verður afgangs til að
sinna ungunum. Afleiðingin er sú,
að ungar Stórfætlinga eru að lík-
indum meira bráðþroska en ungar
annarra fugla.
Ungar Mallífuglsins koma úr egg-
inu þrjú fet undir yfirborði. Skurn-
in brotnar og unginn byrjar strax
baráttu sína upp á við. Sú barátta
stendur yfir í 15—20 tíma. Að síð-
ustu rekur unginn höfuðið út úr
haugnum. Unginn andar að sér
fersku lofti og lítur í kringum sig.
Utsýnið hlýtur að vera fráhrind-
andi. Einn og varnarlaus er unginn
og berskjaldaður fyrir hvers konar
ræningjum, sem kunna að vera ná-
lægir, lítið er um mat og vatn ekk-
ert.
Unginn brýzt nú alveg út úr
haugnum og veltur niður á jafn-
sléttu og leitar sér skjóls í næsta
runna, þar hvílir hann sig í nokkra
tíma og leggur svo af stað út í heim-
inn. Hann getur nú þegar hlaupið
hart og brátt flogið upp í trjágrein
sér til öryggis. Allt fyrsta skeið æv-
innar er unginn einn og flýr allt sem
hreyfist, einnig aðra Mallífugla.
Mörg egg þessara fugla fara for-
görðum, útungunarkerfið er ekki
fullkomið miðað við erfiðið. Mörg
egg ungast ekki út vegna tjóns á
haugnum. Mestu tjóni valda þrumu-
i—i—i—i—i—r—i
FEET 1 2 3
Þverskurðarmynd af varphaug Mallí-fuglsins, semsýnir holuna er fuglinn fyllir upp
með rotnandi lífrænum efnum, þar sem hann leggur eggin í. Haugurinn ofan á eggjun-
um er sendinn jarðvegur. Ojöfnurnar til hliðar við holuna, er gamall jarðvegur úr
hreiðurholunni.
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ 43