Eimreiðin - 01.07.1975, Blaðsíða 53

EIMREIÐIN
urnar. Annar heimspekingur, Karl R. Popper, telur hins vegar til-
raunir til að leiða í ljós, hvað lýðræði „sé í raun og veru“ eða hvert
„eðli“ þess sé, engu varða. Hann segir: Ef stjórnskipun Ráðstjárnar-
ríkjanna er lýðræðisleg, eins og hún er núna, þá er ég andvígur lýð-
ræði. Popper notar orðið um þá stjórnskipun, þar sem þegnarnir geta
komið stjórnarherrum friðsamlega úr valdastólum, en einræði kallar
hann, þar sem bylting er eina leiðin að því markinu.11 Popper skilur
lýðræði ,,neikvæðum“ skilningi, það er fyrst og fremst sú stjórnskip-
un, sem hefur minnsta hættu á einræði og ofbeldisverkum í för með
sér. Hann segir það virki skynseminnar gegn villimennsku og kúg-
un, sem verði að vísu að vera rammlega hlaðið, en ekki síður vel
mannað.
3.
íslenzkum fræðimönnum um stjórnmál er ekki til að dreifa, eins
og fyrr er getið í þessu greinarkorni. En þó hefur lítils háttar verið
að hugtakinu lýðræði vikið, og verða hér tínd til beztu dæmin. Vil-
mundur Jónsson sagði í þingræðu „til varnar lýðræðinu“, sem flutt
var í stríðsbyrjun gegn þingsályktunartillögu Jónasar Jónssonar frá
Hriflu o. fl. „vegna flokksstarfsemi, sem er ósamrýmanleg öryggi
ríkisins“ og beindist gegn kommúnistum og nazistum:15
Lýðræði í ekki mjög rúmri merkingu er það, að sameiginlegum málum þjóð-
félagsins ráði vilji meiri hluta þjóðarinnar eins og hann birtist við almennar
frjálsar kosningar, framkvæmdur af rétt kjörnum fulltrúum og framkvæmdun-
um hagað eftir þeim reglum, sem þeir setja, en þjóðinni gefst síðan kostur á
við hverjar kosningar að breyta.
Síðar í ræðunni sagði Vilmundur:
Þau mannréttindi, sem lýðræðið hefur einkum talið sér til gildis að tryggja,
og við, sem teljum okkur fylgja lýðræði og órar fyrir því, hvað það þýðir,
teljum að í lengstu lög eigi að tryggja borgurum hvers lýðræðisþjóðfélags, eru
hugsanafrelsi, skoðanafrelsi, þar með talið frelsi til að láta í ljós hugsanir sínar
og skoðanir, atvinnufrelsi og sem fullkomnast réttaröryggi. Þessi réttindi eru
einkum dýrmæt pólitískum minni hluta í þjóðfélögunum, en það hafa þótt
höfuðeinkenni og aðalsmerki lýðræðisskipulagsins, að það tryggði minni hlut-
anum slík réttindi, enda tæki jafnan til hans sem fyllst tillit.
Tengdasonur Vilmundar, Gylfi Þ. Gíslason, reit í Jafnaðarstefn-
unni, lítilli bók um lýðræðislega samfélagsstefnu:16
Ef þetta vald (ríkisvaldið) er óbeint í höndum þjóðarinnar sjálfrar, þ. e. ef
það er í höndum manna, sem kosnir eru til þess að hafa það á hendi í ákveð-
inn tíma í almennum frjálsum kosningum, þar sem allir eiga þess jafnan kost
að kynna skoðanir sínar og berjast fyrir þeim, þá er stjórnkerfið kallað lýðræði.
229