Eimreiðin - 01.07.1975, Blaðsíða 63

ÉIMREIÐIN
beitingu orðanna ,lýðræði‘ og ,lýðveldi‘. Bæði eru heitin höfð um
stjórnskipun, ,lýðræði‘ á ofangreindan hátt, ,lýðveldi‘ sem einhvers
konar andstæða við erfðaríki. En mikill munur er á málblæ orðanna
Menn keppast um að kalla sig lýðræðissinna, Kremlverjar, Amín og
Ólafur Jóhannesson, en þeir hafa ekki sama áhuga á að eigna sér orð-
ið ,lýðveldi‘. Norðurlöndin þrjú, nágrannar vorir, eru talin eftirbreytni-
verð um stjórnarhætti flesta, en eru ekki lýðveldi. Hins vegar líta
flestir á það sem skammaryrði um stjórnskipun ríkis, ef hún er sögð
ólýðræðisleg. í hverju er munurinn fólginn? Þá er enn komið að því að
gera greinarmun, að þessu sinni á mati og lýsingu. Orðið ,gráklædd-
ur‘ felur í sér fróðleik, lýsingu, en orðið ,góður‘ mat eða dóm, það er
matsorð sem kallað er. Tveir eiginleikar matsorða skipta hér máli.
Annar er, að ekki er unnt að leggja neikvæða merkingu í matsorð,
sem hefur jákvæða merkingu, og öfugt: Fullyrðingin: ,Ég er andvígur
hinu góða, af því að mér finnst það illt‘ — er rökleysa. Hinn er, að þau
fela engan fróðleik í sér. Menn eru engu nær um eiginleika hlutarins,
þó að þeirn sé sagt, að hann sé góður. Einnig eru til orð, sem fela
bæði í sér lýsingu og mat, t. d. ,imbakassi‘. Átt er við sjónvarpstæki,
og mat kemur fram á slíkum gripum.
í hvaða dilka eru orðin ,lýðræði‘ og ,lýðveldi‘ dregin? Orðið ,lýð-
veldi' felur í sér fróðleik. Auðvelt er að skilgreina hugtakið og skera
úr um, hvaða ríki falli undir þá skilgreiningu. En orðið ,lýðræði‘ fel-
ur bæði í sér lýsingu og mat. Það er tvírætt, eins og áður hefur kom-
ið fram. Ef sagt er um ríki, að þar sé lýðræði, er felldur um stjórn-
skipun þess (jákvæður) dómur. Og sá maður, sem ræðst á lýðræði,
er í sama hóp og hinn, sem leggja vildi atvinnuvegina í rústir, auka á
efnahagsvandann eða gera þjóðarbúið gjaldþrota: Hann misskilur hug-
takið eða er ekki með öllum mjalla. Hann fer út fyrir þau mörk, sem
málvenjan setur orðinu, fellur í gryfju hugsunarvillunnar. Orðin ,lýð-
tæði‘ og ,rétt stjórnskipun' eru nú á dögum nánast samheiti. Hér er
ég ekki að setja fram kenningu, heldur einungis að benda á beitingu
orðsins. Og þá er auðsætt, hvers vegna allir stjórnmálamenn vilja
kveða þessa liljuna. Allir reyna þeir að sýna fram á, að stefna þeirra
sé hin rétta, — að hún sé hin lýðræðislegasta. Ef stefnurnar eru ósam-
rýmanlegar, greina þeir á milli ,,raunverulegs“ lýðræðis síns og „ófull-
kcmins“ lýðræðis andstæðinganna. Og því jákvæðari blæ sem orðið
fær á sig, því innihaldslausara verður það og sjálfsagðara. Enn er þó
,lýðræði‘ ekki einungis matsorð, heldur felur það einnig í sér fróð-
leik, þann, sem reynt var að komast að í öðrum og þriðja þætti þessa
239