Eimreiðin - 01.07.1975, Blaðsíða 66

EIMREIÐIN
alltaf á réttu að standa, eina þá almannalygi, sem allir frjálsir og viti
bornir menn verði að gera uppreisn gegn. Nú hafa þeir Stokkman
læknir og Ibsen vissulega rétt fyrir sér, eins og dæmin sýna. En er
lýðræði ekki reist á þeim augljósu ósannindum, að meiri hlutinn hafi
alltaf á réttu að standa? í vissum skilningi er lýðræði vald meiri hlut-
ans. En spurningin á þó upptök sín í algengum misskilningi á eðli
lýðræðis og skiljanlegum. Ólafur pái sagði, að því verr þættu honum
duga heimskra manna ráð, er þau kæmu fleiri saman. Og allir hafa
verið á fundum, sem fremur má kalla samlagningu á heimsku en gáf-
um, þar sem ræðumenn tala til þeirra fundarmanna, sem tregastir eru
í andanum, þar sem reynt er að sefja menn og svæfa með því að höfða
til ýmissa hvata þeirra, þar sem múgsálin er mögnuð upp, þar sem
áróðri er beitt, en ekki rökum. Ekki fæst rétt lausn, þó að þau at-
kvæði séu þar talin, sem falla á fylkingarnar, því að í veldi vitsins
eru tveir og tveir ekki fjórir, eins og Sigurður Nordal kvað að orði.32
En fjölmargir stjórnspekingar og fræðimenn frá tímum Platóns til
vorra daga hafa einmitt samsamað lýðræði og slíkar talningar. En þar
er kominn misskilningurinn. Kosningar í lýðræðisríkjum eru ekki úr-
skurður manna um, hvað rétt sé og rangt. Öðru nær. Einungis er um
að ræða framsal á tilteknum rétti — lágmarki sjálfsákvörðunarréttar
einstaklinganna — til fulltrúa þeirra, framsal til þeirra, sem njóta
mests trausts almennings. Lýðræði er reist á þeim sjálfsögðu sann-
indum einum, að hver maður eigi sjálfur líf sitt og frelsi, ráði sér
sjálfur. Og í sjálfsákvörðunarrétti einstaklingsins felst vissulega ekki,
að hann hafi alltaf rétt fyrir sér.
Nú eru aðrar kosningar hugsanlegar í lýðræðisríkjum en þingkosn-
ingar, þjóðaratkvæðagreiðslur.33 Eiga þær þá rétt á sér? Og rökrétt
svar verður: Að öllu jöfnu ekki. í þjóðaratkvæðagreiðslu er spurningu
beint til kjósenda. Lítum á hugtakið spurning. Forsenda spurningar
er, að hugsanlega sé til svar. Og hugsanlegt verður að vera, að hinn
spurði geti svarað henni. IJtið vit væri í að spyrja systurdóttur
mína eins ára, hvers vegna Wittgenstein geri greinarmun á tákni
og merki í Tractatus sínum. Slík spurning er ekki raunveruleg spurn-
ing. Tökum annað dæmi. Kennarinn spyr nemandann, köllum hann
Berg, spurningar til þess að kanna, hvort Bergur viti svarið, eða til
þess að fá hann til þess að taka þátt í umræðunni, þar sem hann sér,
að Bergur teiknar ýmist myndir í tímanum eða talar við náungann.
En slíkar spurningar eru ekki heldur raunverulegar spurningar. Kenn-
arinn veit svarið, spurning hans þjónar ekki tilgangi spurningar, hún
242