Ægir - 15.12.1973, Blaðsíða 10

sem syðra og eystra, og mætti leiða að því
mörg rök, þótt hér verði einungis fáein tínd
til. Fram um 1690 er Flatey umtalsverð ver-
stöð, en eftir það er þar einungis heimræði.
Sama gegnir um Akureyjar í Helgafellssveit,
þótt þar væri að vísu aldrei stórt útver. Vegna
þess, að það leggst niður, er jarðardýrleiki
Akureyja lækkaður um 6 hundruð árið 1690.3 6
Minnisverðar sagnir herma frá því, hvernig
eyjabændur í Breiðafirði björguðu förumanna-
flokkum móðuharðinda frá því að svelta í
hel.37 En annað hafði orðið upp á teningnum
fyrir 1700, þegar þar brást aflinn úr sjónum.
Margt manna leitaði af landi ofan og út í
Breiðafjarðareyjar árið 1698 í þeirri von, að
þar væru svo mikil matföngin, að enginn
þyrfti að horfalla, sem á annað borð kæmist
þangað. En uppurið var úr hjöllum öllum, og
á einum degi varð að flytja sex tugi bjarg-
þrota fólks úr Flatey og Bjarnareyjum upp á
land.38
Skömmu fyrir 1670 var komið blómlegt út-
ver í Svalvogum, yzt á norðurströnd Arnar-
fjarðar, og róa þaðan um skeið 15 skip. En
svo var ördeyðan mikil eftir 1690, að þá lagð-
ist útræði þarna alveg niður,39 og leituðu þó
Svalvogamenn eftir afla á haf út.
Fjallaskagi var höfuðútver Dýrfirðinga, og
reru þaðan 27 bátar, þegar bezt lét, í kringuro
1680, en eftir að aflabrestsins fór að gæta,
fækkaði þeim stöðugt, og munu þá fæstir hafa
orðið átta.4 0
Til er skýrsla um ástandið á Vestfjörðum
um aldamótin 1700, sem m. a. er samin af
bændunum Snæbirni Pálssyni á Sæbóli á Ingj-
aldssandi og Ásmundi Ketilssyni á Fjalla-
skaga og undirrituð af þeim 11. júlí 1701. —
Þeir segja þar: í ísafjarðarsýslu hefur fólk
dáið úr hungri. Áttræðir menn muna ekki slík
harðindi. Samfara óveðráttu hefur verið
skepnufellir mikill og fiskleysi í Arnarfirði.
Súgandafirði, Bolungavík og Skutulsfirði. 1
verstöðvunum hefur verið þvílík neyð, að um
vorvertíðina á Fjallaskaga máttu menn sjóða
hákarlsskrápognýjan háf sér til viðurværis.47
Aflaleysið bitnaði harðast á Norðlendingum,
enda gætti þess lengur þar en vestan- og sunn-
anlands. Átti það sinn þátt í, að fjöldi bænda
í fjórðungnum varð að yfirgefa jarðir sínar
og leggjast í flakk ásamt heimilisfólki. — Einn
annáll getur þess, að bændur á Norðurlandi
hafi gert út lestarferðir vestur undir Jökul og
suður á Nes á góu og einmánuði 1697 í þeirri
von að fá þar fiskfang.12 Líklegra er, að þetta
hafi gerzt veturinn 1698, því að þá var nokkur
veiði við Faxaflóa og Snæfellsnes, en nálega
engin á vertíðinni 1697.
Hólastaður átti fjölda jarða víðs vegar á
Norðurlandi, en flestar í Skaga- og Eyjafjarð-
arsýslum. Leiguliðar á Hólastólsjörðum, er
voru við sjó, áttu að greiða afgjaldið í fiski.
Á Skaga og í Fljótum voru fiskifangabúr Hóla-
staðar, enda bar leiguliðum að flytja þangað
allan landskuldar- og leigukúgildafisk. Al-
gengasta kvöð Hólastaðar á leiguliðum í
Skagafirði var hestlán, ýmist út á Skaga eða
í Fljót, en á þessum hestum var sjávarfangið
flutt heim til Hóla, venjulega seinast í septem-
ber. Við upphaf aflaleysistímabilsins áttu skag-
firzkir bændur að lána um 70 hesta í þessu
skyni, en þegar því lauk, var hestlánskvöðin
mikið til úr sögunni,43 a. m. k. í bili, enda var
lítinn sem engan fisk að sækja í skemmur
stólsins á Skaga eða í Haganes í Fljótum.
Afgjöld og leigur, sem Hólastól bar að fá á
þessa staði árlega, voru 60 skippund af harð-
fiski eða 240 vættir. Samkvæmt reikningi ráðs-
manns Hólastaðar galzt enginn fiskur árið
1700 og aðeins 4 vættir 1701.44
Árið 1698 varð að hætta skólahaldi á Hólum
seint í janúar sökum fiskskorts,45 og af sömu
ástæðu var skóla ekki lengur fram haldið en
til miðgóu veturinn 1700-1701.4 c Þann vetur
hafði þó Björn Þorleifsson Hólabiskup neyðzt
til þess að senda menn til fiskkaupa vestur
undir Jökul í háskammdegi. Úr þeirri ferð
komu þeir aftur um jól, og hafði þá tekizt
að reyta saman fisk á 16 hesta gegn því að
greiða fyrir hann fjórðungi hærra verð en
áskilið var í kauptaxta.47 Veturinn 1701 sendir
biskupeinniglesteftir steinbít í Tálknafjörð,48
en verður eigi að síður að láta skólapilta fara
heim til sín um miðjan vetur, eins og fyrr er
sagt. — Þess eru engin dæmi önnur, sem ég
þekki, að Norðlendingar hafi farið skreiðar-
ferðir um hávetur suður að Faxaflóa, vestur
undir Jökul eða á Vestfjörðu.
Enn er þess að geta, að skipsáróðurskvaðir
voru víða felldar niður á jörðum í einkaeign,
uppsátursgjöld voru stórlega lækkuð, og ver-
tollar urðu nú sums staðar 6 fiskar á mann
þar sem þeir höfðu áður verið 20 fiskar.49
Loks er vert að benda á, að hlutaskiptaákvæði,
er staðið höfðu óbreytt í nálega hálfa aðra öld,
438 — Æ G I R