Ægir - 01.06.1980, Blaðsíða 20

sínum, en verið misjafnlega áleitinn og stórtækur
og stundum jafnvel dregið sig svo lævíslega lengi í
hlé, að íslendingar gleymdu því, að hann lægi í
leyni þarna norður frá. En því megum við fagna, að
við erum betur búin að takast á við vanda af slíku
tagi fyrir sakir sjálfstæðis okkar, tækni og þekk-
ingar og væntum þess, að svo fari fram sem horfir.
Skal hér ekki fjölyrt um sögu hafíss við ísland,
heldur reynt að gera lítillega grein fyrir tækni, sem
notuð er nú á tímum við athuganir og könnun á
hafís.
Þess skal getið, að ekki mun gefast ráðrúm til
þess hér að fjalla um ýmsar forvitnilegar sérgreinar
svo sem eðli íss, vatns í frosnu ástandi, eða
breytingar á hafísmagni í Norður-íshafinu og við
Suðurheimskaut, en sveiflur þessar eru í nánum
tengslum við veðurfarsbreytingar á jörðinni, jafnvel
víðs fjarri pólarsvæðunum. Enn hefði mátt segja frá
ísbrjótum og öðrum mannvirkjum, sem standast
eiga heimskautaloftslag.
Tvennt stendur mér skýrt fyrir hugskotssjónum,
tvö óvenjuleg tilvik, sem ég hefði ekki viljað án
vera og þakka áhuga mínum á hafís — og á hinn
bóginn hafa atvik þessi gert sitt til að auka áhug-
ann. Annað atvikið er persónulegt, hitt fræðilegt.
Hið fyrra var staðbundið og einstakt í lífi mínu,
hið síðara hefði getað gerzt hvar sem var.
Persónulega, staðbundna atvikið gerðist í leið-
angri árið 1972 norður í Baffinsflóa milli Kanada
og Grænlands. Við vorum staddir á ísbrjóti í
/ 40 sliga frosti í Baffinsflóa.
miklum ís. Einn daginn gengum við út á ísinn og
nokkrir okkar fóru nokkra kílómetra að borgar-
ísjaka, sem var fastur í ísnum, og bar við himin-
í tign sinni varpaði hann löngum skugga heim-
skautasólarinnar langt út á klungrótta íssléttuna.
Göng voru inn í ísjakann og þegar ég snart græn-
glæran vegginn í hellinum vissi ég, að þessi stund
yrði mín fyrsta og síðasta af þessu tagi.
Hitt atvikið var fræðileg útskýring á vanda-
máli um hafís og verður ekki lýst nánar hér, en mér
þykir í rauninni athyglisvert, að nokkuð sérstæðar
ytri aðstæður skifta ekki máli hér. Ég var staddur
í höfuðborg Bandaríkjanna, Washington, á alþjóð-
legu þingi um fjarkönnun á hafís, könnun úr gervi-
hnöttum. í hádegishléi rölti ég út í sumarblíð-
una með frægum rússneskum sérfræðingi í þessum
efnum. í rauninni áttaði ég mig ekki á því fyrr eu
að loknum göngutúrnum, að leið okkar Rússans
hefði legið um geim- og eldflaugasafn Banda-
ríkjanna þar, sem stillt var upp sigrihrósandi tækm-
undrum gestgjafaþjóðarinnar. Hér skifti leik'
sviðið engu máli.
En nú skulum við koma okkur að efninu meó
þeim varnaðarorðum, að erfiðleikum er bundió
að ræða um efni þessi án fjölda línurita og skýr'
ingarmynda.
Fjarkönnun
Fullkomnasta tækni nútímans er nú komin 1
gagnið, við könnun á útbreiðslu og eðli hafíssins
við heimskautin. Má til dæmis nefna mjög fjöl'
breytileg og næm mælitæki og skynjara, sem komió
er fyrir í gervihnöttum. Þess skal getið að könnun
úr Hugvélum og gervihnöttum hefur verið kölluó
einu nafni fjarkönnun. Orðið „gervihnöttur", uóa
„gervitungl", hefur mér alltaf fundizt heldur óvirðu-
legt orð um mikilfenglegasta tækniundur mann-
kynssögunnar, en í stað þess mun ég leggja til nð
kalla gripinn „tyngling", lítið tungl. En gervi'
hnöttur, sem notaður er við skoðun á skýjum
hitafari andrúmslofts, hefur reyndar verið kallaður
veðurtungl.
Eins og kunnugt er eru tynglingar til margra
hluta nytsamlegir, en notkun þeirra olli t.d. straum-
hvörfum við könnun lofthjúps jarðar og þar mec
ýmsum sérgreinum veðurfræðinnar. En á hvern
hátt hafa þeir helzt komið að notum við fjar'
könnun á hafís?
Tynglingar eru notaðir til að taka myndir af
borði jarðar og er þeim skift í tegundir eftir tíðni
324 — ÆGIR