Ægir - 01.06.1980, Blaðsíða 17

Það koldíoxíð sem myndast við bruna haldist í
loftinu. Einkum er það hafið og skóglendi sem
taka við miklu magni af því og aukningin í lofti
yerður því nokkuð hægfara. Talið er að magnið í
1 lofti hafi aukist um 15%síðustu öldina og reiknað
er með að það aukist nú um 0,4% á ári hverju.
Menn greinir á um, hversu mikil áhrif koldí-
°xið hefur á hitafar, en sem dæmi má nefna að ef
atagnið tvöfaldast í lofthjúpnum gefa vísindamenn
app tölur um hitaaukningu við yfirborð á bilinu
-7 -2,9°C. Þetta þýðir í raun að áhrifa þessa
ættl að fara að gæta fyrir næstu aldamót og verða
'eruleg á næstu öld. Tekiðskalframaðhérerumað
ræða hugsanleg áhrif koldíoxíðs eins sér en nátt-
Ur *°ftslagsbreytingar geta gengið í aðra átt.
er að vekja sérstaka athygli á að hitaaukning
völdum koldíoxíðs yrði langmest á norðlægum
s °ðum, allt upp í 4-10°C, miðað við tvöföldun
j^agns, norðan við 60° N, vaxandi í átt að pólnum.
ta stafar af því að snjóhula og hafísþekja munu
smám saman minnka, þegar loftið við yfirborð fer
a hitna. Benda má svo á óhjákvæmilegar keðju-
yerkanir sem fylgja myndu í kjölfarið. Þannig ætti
1 amunur heimskauta- og hitabeltissvæða að
j^'nnka, en það myndi draga úr styrk þeirra vinda-
. / a Sem n,á ráða ríkjum, með ófyrirsjáanlegum
mðingum. Öllu er þessu máli nú gefinn sívaxandi
gaumur.
^eðurfarssveiflur í skamman tíma
Sveiflur í veðurfari sem standa í skamman tíma
í senn, allt frá hluta úr ári upp í nokkur ár, eiga
sér oftast skýringar í óreglulegum breytingum á
helstu vindakerfum jarðar. Úrkomusvæðin ígrennd
við miðbaug, hæðarsvæðin nálægt 30° N og S og
vestanvindabeltin færast í fyrsta lagi reglulega til
með sól, þ.e. þau eru norðar að sumarlagi (þ.e. nær
pólunum) en að vetrarlagi, en auk þess geta þau í
alllangan tíma haldið sig á óvenjulegum stað og
leitt til sjaldgæfs veðurlags.
Mörg dæmi um slíkt óvenjulegt veðurlag má
nefna frá síðustu 10-15 árum, svo sem:
Þurrkar við suðurjaðar Sahara, SAHEL, árin
1968-1973.
Þurrkar í Sovétríkjunum 1972
Monsúnrigningar brugðust algerlega á Indlandi
1974.
Miklir þurrkar í Evrópu 1976.
Margir óvenju kaldir vetur í N-Ameríku.
Af svipuðum toga eru einnig köldu árin hér á
landi 1966-1971, sem vikið verður að á eftir.
Viðkvæm svæði
Víða skiptir fremur litlu máli þótt helstu veður-
belti hegði sér óeðlilega um skeið, en til eru jaðar-
svæði sem eru afar viðkvæm fyrir slíkum breyt-
ingum, og skulu hér nefnd tvö dæmi um slík svæði.
Á SAHEL-svæðinu í Afríku má við venjulegar
aðstæður reikna með sumarúrkomu sem nægir til
ræktunar og grósku á beitilöndum. Nái sumarúr-
koman hins vegar ekki norður til þessara svæða um
nokkurra ára skeið eins og átti sér stað árin 1968-
1973 og reyndar einnig nokkrum sinnum fyrr á öld-
inni, verður þarna hrein neyð og bæði menn og
nautgripir farast. Þetta svæði er því ákaflega
viðkvæmt hvað varðar úrkomu, en ekki hita.
ísland er hins vegar dæmi um svæði sem er mjög
viðkvæmt fyrir hitafarsbreytingum. Komi hér langt
tímabil, þegar svo háttar til að vestanvindabeltið
er óvenju sunnarlega og lægðir fara því oftast
langt fyrir sunnan land, ræður kalt heimskauta-
loft ríkjum og er þá ekki að sökum að spyrja.
Hafís gerist nærgöngull og kalskemmdir verða víða.
Slík kuldatímabil geta staðið nokkuð lengi, í nokkur
ár eða jafnvel áratugi.
En það er ekki síður megineinkenni íslenskrar
veðráttu að hiti breytist mjög snögglega á skammri
stundu, jafnvel örfáum klukkustundum. Þessi mikli
breytileiki hitafars stafar fyrst og fremst af legu
landsins úti yfir hafi nærri mörkum hlýrra og kaldra
loftmassa, en einmitt við slík mörk eða skil myndast
ÆGIR — 321