Ægir - 01.02.1992, Síða 35

2/92
ÆGIR
87
sem ekki er talið eins afkastamikið
eyðingu ósons og ekki eins
°Aug gróðurhúsalofttegund og
önnur CFC efni. Heildarinnflutn-
'ngur á CFC efnum árið 1990 var
^54 tonn og er það rúmlega 60%
af innfluttu CFC efnum (1). Al-
gengasti kæliefni í fiskiiðnaði er
ammoníak, sem ekki er talið hafa
áhrif á veðurfarsbreytingar.
Alvarlegsta staðbunda meng-
unin frá fiskvinnslu er án efa lykt-
armengun og þá einkum lykt frá
fiskimjöls- og lýsisverksmiðjum,
peningalyktin sem allir íslendingar
þekkja.
Vatnsmengun
Mikil vatnsnokun er við alla
iskvinnslu og að jafnaði er megin-
h|uti frárennslis leiddur beint út í
SJ° án nokkurrar hreinsunar.
atnsnotkun og magn uppleystra
etna ífrárennslinu er þó mjög mis-
munandi eftir vinnsluaðferðum,
arstíma og fiskitegundum. Jafn-
ramt getur verið verulegur munur
miili fiskvinnsluhúsa þótt um sams
°nar vinnslu sé að ræða.
Apalmengunin frá
"skvinnslunni
Að sjálfsögðu er það mes
r$nn úrgangur sem kemurfrá
^'nnslunni þ.e. fiskitægjur og i
eyst fiskhold. En auk lífræn;
gangs sem veröur aðaijp
skyrslunnar er um að ræða ý
0nnur efni er valda mengun
sem áðurnefnd freon sambönd,
lútur og sápuefni sem notuð eru
við hreinsun svo og klór (14) en
allt vatn sem notað er í fiskvinnslu
er blandað klór samkvæmt reglu-
gerð, 5-10 ppm. (ppm = mg/
kg ~ mg/l) Að auki eru öll
vinnsluhús þrifin á kvöldin og sótt-
hreinsuð með allsterkri klór-
blöndu, allt að 50 ppm (17). Klór
er í eðli sínu hættulegt efni. Klór
brotnar niður þegar hann kemst í
snertingu við hvarfgjörn lífræn
efni og gerir þau skaðlaus. Þessi
eiginleiki er einn af þeim þáttum,
sem veldur því að klór er sótt-
hreinsandi. Þar sem klór er mjög
virkt efni getur það hvarfast við
mörg lífræn efni. Sum efnasam-
bönd, sem þannig myndast eru
grunaðir krabbameinsvaldar (2).
Lífræn mengun.
Lífrænt efni
Það sem í daglegu tali er nefnt
lífrænt efni eru hin fjölbreyttustu
kolefnissambönd sem má þó í
aðalatriðum skipta niður í þrjár
tegundir: kolvetni, prótein og fitu
Efnasamsetning algengustu
fiska er (20):
Vatn 65-80%
Fita 1 -30%
Prótein 12-18%
Aska, aöallega kalk í beinum, ölt 1 -5%
Efnasamsetning algengra fiskiafurða
Vatn (%) Prótein (%) Fita (%)
Magur fiskur þorskur 79-82 15-19 O 1 O lo
M'Hifeitur fiskur Steinbítur, koli 77-81 14-18 0,5-4
Karfi, lúða 74-78 15-18 6-8
Fe'tur fiskur S'ld, loðna 60-75 14-20 5-35
Heímild Sigurjón Arason, Rf.
en þetta eru þau efni auk vatns,
kalks og salta sem plöntur og dýr
eru gerð úr.
Fiskum er síðan að jafnaði skipt
upp í flokka eftir fituinnihaldi í
magra fiska , millifeita fiska og
feita fiska. Fituforði magurra fiska
er geymdur í lifrinni en fituforði
millifeitra og feitra fiska er líka í
fiskholdinu, svokölluð búkfita.
Fitumengun í frárennsli við
vinnslu feitra fiska getur verið
veruleg.
Langstærsti hluti þess efnis sem
fer út með frárennslisvatni frá fisk-
vinnslustöðvum eru fiskholds-
tægjur og uppleyst fiskhold,
m.ö.o. prótein og fita. En eðlilega
er hlutfallið þarna á milli mjög
mismunandi eftir því hvað fisk er
verið að vinna hverju sinni.
Mælikvarðar á magn lífrænna
efna í vatnslausn
Allmargir mælikvarðar eru not-
aðir til að meta styrk lífræns efnis í
vatnsblöndu. Þeir helstu eru:
BOD „biochemical oxygen de-
mand": BOD er það magn súrefnis
sem rotgerlar þurfa til að brjóta
niður lífræna efnið sem í frárennsl-
inu, en þannig mun úrgangurinn
einmitt brotna niður þegar hann
kemur út í náttúruna. BOD er því
mælikvarði á hversu auðniður-
brjótanlegt lífræna efnið er. Þetta
er einn algengasti mælikvarðinn á
lífræna mengun. Þessi mælieining
er auðvitað mjög háð því við
hvaða hitastig niðurbrotið á sér
stað og auk þess tekur niðurbrotið
þó nokkurn tíma. Til að gera þessa
mælieiningu staðlaða hefur verið
skilgreint viðmiðunarhitastig og
viðmiðunartími. Miðað er við að
mæla við 20°C eftir ýmist 5 eða 7
daga (algengast að miða við 5
daga í bandarískum bókum en 7
daga í skandinavískum). Niður-
brotið á sér stað samkvæmt eftir-
farandi jöfnu (2).