Tímarit lögfræðinga - 20.12.1992, Qupperneq 6

einn umboðsmaður í hverju sveitarstjórnarumdæmi eða enginn. Hagsmunir
íbúanna af að fá notið þjónustu umboðsmanna ríkisins er grundvallaratriði, en
sjónarmið sveitarfélaganna eru aukaatriði í þessu sambandi. Fyrir þau skiptir
mestu að geta sinnt eigin málum með sem minnstum afskiptum ríkisvaldsins.
Stjórnsýsla ríkisins á ekki að vera á þeirra vegum.
Þegar menn hafa náð áttum eftir aðskilnað dómsvalds og umboðsvalds er
brýnasta viðfangsefnið á þeim vettvangi að endurskipuleggja sýslur landsins,
stækka þær að miklum mun, en það verður trauðla gert með öðrum hætti svo að
vel fari en að aðeins einn sýslumaður verði í hverju héraði á Norðurlandi, en að
sýslum verði fækkað í öðrum landshlutum; þannig vérði t.d. ekkifleiri en tveir
sýslumenn á Austurlandi. Augljóslega er engin skynsemi í að ernn sýslumaður
sitji á Isafirði og annar í Bolungarvík, einn á Keflavíkurflugvelli og annar í
Keflavík.
En þegar sýsluskrifstofurnar hafa verið færðar saman í hagkvæmar einingar
verður að byggja upp nútímalegt og skynsamlegt umboðsmannakerfi innan
sýslnanna og þar geta hreppstjórar gegnt undirstöðuhlutverki. Meginatriðið er
að kerfið sé þjált, hagkvæmt og lagað að staðháttum og þjónustuþörfum
almennings. Æskilegt er að umboðin séu falin heimamönnum eftir því sem við
verður komið, m.a. með hliðsjón af menntunarkröfum. Ef til vill verður í
einstöku tilvikum talin þörf á löglærðum fulltrúum eða mönnum með sambæri-
lega menntun í stórum bæjum. Annars staðar gæti sá sem væri fyrir lögregluliði
staðarins gegnt öðrum umboðsstörfum jafnframt. Mikilvægt er að eðlileg
stjórnsýslutengsl séu jafnan milli lögreglumanna og umboðsmanns sýslumanns
þannig að umboðsmaður sé að jafnaði næsti yfirmaður lögregluliðsins. Þar sem
samgöngur eru auðveldar milli byggða mætti hafa einn hreppstjóra fyrir fleiri en
eitt byggðarlag og eftir atvikum gæti starf unrboðsmanns í nokkuð fjölmennu en
dreifbýlu umdæmi verið fullt starf fyrir mann sem hefði á hendi stjórn
héraðslögreglu, lögskráningar, innheimtu, birtingar og fjölda annarra starfa. í
þeim tilvikum þar sem sérstök umboðsmannakerfi eru starfrækt við hlið
almenna umboðskerfisins gæti umboðsmaður sýslumanns í vissum tilvikum
jafnframt haft með höndum aðra umboðssýslu, t.d. fyrir póstþjónustuna.
Ekki ætti að vera skotaskuld að velja umboðsmönnum nafngiftir. Þeirra má
leita í fortíðinni. Þannig mætti nefna þá sem hafa umboðið að hlutastarfi í
dreifbýli hreppstjóra hér eftir sem hingað til, umboðsmenn í stórum umdæmum
með umboðsstörf að aðalstarfi lögsagnara og umboðsmenn í þéttbýli fógeta eða
bæjarfógeta, háskólamenntaða starfsmenn og umboðsmenn sýslumanns sýslu-
fulltrúa o.s.frv.
Á þessum síðustu tímum ætti mönnum að vera orðið ljóst að það er ekki vísasti
vegurinn til að tryggja fagurt mannlíf og almenningi áhrif á meðferð almennra
málefna að umturna fornum stofnunum að þarflausu.
236