Árbók Háskóla Íslands - 01.01.1933, Blaðsíða 12

10
ingum. Má nú svo heita, að rekja megi livert liljóð og liverja
hevging málsins aftur til liins indógermanska frummáls, eu
þó eru ótal viðfaugsefni enn ólevst, sem liáskóla vorum og
islenzkum málfræðingum lilýtur að vera annt um að fást
við. Ég vil nefna nokkur dæmi.
Ég hef áætlað orðaforða hins lifanda máls um 200000 orð.
Um uppruna og skyldleika þessara orða við önnur mál er
nú kunnugt um 5—6000 stofnorð, og má af því sjá, að hér er
um auðugan garð að gresja. Það lilýtur að verða keppikefli
íslendinga að vinna að þessum rannsóknum í framtíðinni og
láta semja vísindalega orðabók íslenzkrar tungu, sem lengi
hefir verið ráðgerð.
Eitt atriði er rannsókn talshátta í máli voru. Það úir og
grúir af einkennilegum talsliáttum og orðtiltækjum, sem oft
eru höfð á iiraðhergi án þess að mönnum sé kunnugt um
uppruna þeirra eða eiginlega merking. Ég skal nefna dæmi.
Gylfaginning segir um Fenrisúlf, að goðin liafi séð, að liann
óx mikið hvern dag „ok allar spár sögðu, at hann myndi vera
lagðr til skaða þeim, þá fengu æsirnir þat ráð, at þeir gerðu
fjötur allsterkan, er þeir kölluðu Læðing, ok báru hann lil
úlfsins ok háðu hann reyna afl sitt við fjötrinn, en úlfinum
þótt sér þat ekki ofrefli, ok lét þá fara með, sem þeir vildu.
En et fyrsta sinn, er úlfrinn spyrnði við, brotnaði sá fjöt-
urr; svá leystisk hann ór Læðingi“. Annan fjötur gerðu æsir,
er hét Drómi, en úlfurinn laust einnig þessum fjötri á jörð-
ina, „svá drap liann sik ór Dróma“.
Þá er og rannsókn þýðingarhrigða eða merkingarhreyt-
inga orða í íslenzku máli allmerkilegt mál og lítt rannsak-
að. Orðin hreyta um merkingar, tengjast öðrum liugmynd-
um en áður, en stundum lialdast einnig eldri merkingar
samhliða þeim nýju, og geta þá sum orð orðið tvíræð eða
margræð. Stundum rekur hver hreyting aðra, og getur orðið
að lokum fengið mjög fjarskylda merking eða jafnvel gagn-
stæða frummerking sinni. Dr. Björn Bjarnason lýsir þessu
vel i ritgerð í Tímar. Verkfr. Isl. 1918: „í þessu eðlisfari orð-
anna, að þau smjúga þannig úr einum ham í annan, skipta