Árbók Háskóla Íslands - 01.01.1980, Page 13

Kaflar úr ræðum rektors Háskóla íslands
11
bandi er rétt að minna á að því er haldið
fram að traust undirstöðumenntun gefi
góða raun í þjóðfélagi þar sem oft þarf að
skipta um starf á lífsleiðinni.
Engum vafa er undirorpið að ein megin-
forsenda efnahagslegra framfara er sérhæf-
ing og verkaskipting milli manna og þjóða.
En því hefur hins vegar verið haldið fram.
að sérhæfingin væri tii óþurftar, þar sem
hún hefði í för með sér atvinnuleysi og
launamisrétti.
Mönnum hefur dottið í hug í alvöru að
draga úr sérhæfingunni, t.d. með því að láta
alla læra það sama fyrstu árin í háskóla.
Ekki er að efa að þessi ráðstöfun myndi
stuðla að tekjujöfnun, en ætli okkur yrði um
sel þegar við þyrftum að leita til læknis? Og
hvaða efni skyldi verða til sýnis í þættinum
Nýjasta tækni og vísindi?
Öðrum hefur flogið í hug að auka mætti
jafnrétti með því að leggja sérstakt gjald á
þá sem hljóta miklar gáfur í vöggugjöf. Við
nánari umhugsun hefur niðurstaðan orðið
sú að erfitt yrði að innheimta slíkan skatt því
að þolendur gætu flutt til annarra landa og
látið ljós sitt skína þar eða þá dulið hæfi-
leika sína heima. Ég ætla ekki að lýsa þeirri
undirmálsþjóð, sem eftiryrði.
Vitaskuld velja sumir sér starf eftir vænt-
anlegum tekjum í framtíðinni. En því fer
fjarri að tekjuvonin sé alls ráðandi. Þetta
gildir áreiðanlega um ykkur sem nú ljúkið
prófi og kennara ykkar. Heillandi viðfangs-
efni er oft aðalatriðið. Ég minni á þetta ekki
síst vegna þess að margir starfsmenn Há-
skóla íslands gætu haft hærri tekjur í öðrum
störfum hérlendis eða erlendis. Það sem
heillar er þekkingarleitin, áhugaverð verk-
efni, frelsi til þess að velja þau og aðstaða til
að geta sinnt þeim.
Þegar talað er um nám og tekjur dettur
mér tónlistin í hug. Er ekki eins um há-
skólanám og hljóðfæraleik, að tæknin er
nauðsynlegt en ekki nægilegt skilyrði snill-
innar? Og alkunna er að tekjur hljóðfæra-
leikara fara ekki alltaf eftir kunnáttu.
í tónlist sem annars staðar skiptir ein-
beitingin miklu máli — að ógleymdum
hæfileikunum. Hið sama gildir jafnt um
tennisleikara og rithöfund sem uppfinn-
ingamann. Enginn verður óbarinn biskup.
Hvert er ég að fara? Jú, ég er að undir-
strika að ykkar hefur verið völin og kvölin.
Valinu fylgir ábyrgð á því hvemig til tekst í
lífinu.
Ég hef iðulega brotið heilann um það á
undanfömum árum hvað valdi þeirri gagn-
rýni á langskólamenntun sem ósjaldan
heyrist. Oft er útásetningartónninn tiltölu-
lega vinsamlegur, eins og þegar háskólans
mönnum er fundinn staður I fílabeinsturni
eða þeir sagðir úr tengslum við atvinnulífið.
En mönnum liggur oft hærra rómur þegar
verið er að semja um kaup og kjör á hinum
almenna vinnumarkaði eða þegar barist er
um hylli hins almenna kjósanda. Vitaskuld
má margt betur fara í háskólanum, en úr-
bætur dragast ekki alltaf vegna skorts á
hugmyndaflugi heldur vegna fjárskorts eða
manneklu.
Snuprur út í menntun eru ekki hvað síst
ráðgáta vegna þess, að löngum hefur fróð-
leiksfýsn og mikil sjálfsmenntun einkennt
íslendinga. Það þykist ég hafa séð eða heyrt
að Vestur-íslendingarhafi þótt leggja meira
kappá þaðen önnur þjóðabrot vestur þarað
koma bömum sínum til náms.
Ástæður gagnrýninnar eru eflaust marg-
ar. En skyldi verðbólgan ekki vera ein
þeirra? Þeirri getgátu er hér með varpað
fram. Er ekki líklegt að yfirspenntur vinnu-
markaður verði til þess að slakað sé á kröf-
unni um ástundun og kunnáttu? Um þetta
má taka sem dæmi námskeið eitt fyrir
stjórnendur vinnuvéla. Átti það að tryggja
þeim er námskeiðið sóttu 10% kauphækkun.
En viti menn, vinnuveitendur buðu véla-
mönnunum \0% kauphækkun fyrir að fara
ekki á námskeiðið!
Er ekki líka arðvænlegra að byggja yfir sig
en byggja sig upp? Einnig er hætt við því að