Heilbrigðismál - 01.03.1981, Blaðsíða 11

Af inúsum og mönnum
Um NóbelsverÖlaun í lœknisfrœði 1980
Grein eftir AlfreðÁrnason og Ólaf Jensson
Það hlýtur að hafa verið erfitt að
velja verðlaunahafa úr þeim hópi
vísindamanna sem koma við sögu
„vefjasamræmiserfðafræði". Sam-
vinna þar hefur verið svo náin og
margar styrkar hendur verið lagðar
á plóginn, en velja varð og fyrir
valinu urðu þeir G. D. Snell, B.
Benacerraf og J. Dausset. En yfir-
lýsing Jean Dausset að hann liti
aðeins á sig sem fulltrúa fyrir hóp-
inn, lýsir þeirri nauðsynlegu sam-
stöðu, sem einkennir þessar rann-
sóknir.
í Nóbelsfyrirlestri sínum árið
1931 benti Landsteiner á að líklega
mætti finna „flokka“ til að sam-
ræma vefi gefanda og þiggjanda,
svipað og blóðflokkanir við blóð-
gjafir. 1 anda þessarar hugmyndar
hóf P. A. Gorer við Guy’s Hospital
í London rannsóknir, sem leiddu til
uppgötvunar á „vefjasamræmingar
stjórnstöð“ músa (MHC Major
Histocompatibility Complex, H-2).
Þetta gerði hann með „blóðflokk-
un“.
Frá því að Jenner sannaði með
tilraunum að bólusetning með
kúabólu gæfi haldgóða vörn gegn
bólusýkingu, hefur heppnast með
sömu eða skyldum aðferðum að
örva líkama manna og dýra til
mótefnamyndunar gegn fjölmörg-
um sýklum. Á fyrstu áratugum
þessarar aldar datt mönnum í hug
að nota þessar aðferðir til að örva
líkamann til að verja sig gegn æxl-
isvexti og þá sérstaklega illkynja
æxlisvexti.
Lengi var aðferðin sú, að sprauta
frumuupplausnum frá illkynja vefi
inn í líkama tilraunadýra og reyna
síðan að sýna fram á að hann hefði
öðlast varnarhæfni gegn æxlisteg-
undinni. Þetta var gert með því að
reyna að græða æxlisvefinn í lík-
amann, sem hafði verið „bólusett-
ur“ með æxlisfrumunum. Þegar
líkaminn hafnaði ígræðslu æxlis-
vefsins hjá „bólusetta dýrinu“, en
ígræðslan tókst hjá hinu „óbólu-
setta“, var það tekið sem sterk vís-
bending um að líkami viðkomandi
dýrs hefði öðlast vörn gegn æxlinu,
sem bólusett var gegn. Það voru
liðnir þrír til fjórir áratugir af öld-
inni þegar vísindamönnum, sent
fengust við þessi viðfangsefni, fór
að verða Ijóst að vörnin sem bólu-
settu dýrin höfðu öðlast voru
vefjamótefni, sem próteinefni á
yfirborði æxlisfrumanna höfðu
örvað til ntyndunar á. Líkaminn
hafnaði nefnilega bæði æxlisfrum-
um og eðlilegum frumum sem
höfðu þessi arfgengu próteinefni á
yfirborðinu, svo framarlega sent
hann hafði áður fengið tækifæri til
að mynda mótefni gegn þeim.
Upp úr 1930 fór hópur manna
við Jackson Laboratory at Bar
Harbor að átta sig á því, að það er
ekki hægt að nota hvaða mús sem
er við tilraunir á vefja- og æxla-
flutningi — slíkt gaf óskiljanlega
mynd. Þessir menn fóru að hrein-
rækta mýs og flytja milli þeirra vefi
og æxli. Af þessum tilraunum dró
einn úr þessum hópi, George D.
Snell, þá ályktun að það komi til
ákveðnir mótefnavakar sem ráði
hvort vefur tekur eða er hafnað við
ígræðslu. Snell (1948) kallaöi
þá mótefnavaka vefjasamræmis
(histocompatibility antigens) og
brátt var ljóst að H-2 mótefnavak-
arnir réðu þarna rnestu. H-2 er
Myndin fyrir neðan sýnir sáningu
mótefna á bakka til vefjaflokkunar.
Hvítum frumum (lymphocytes) er
síðan sáð og músa- og mannasermi,
þá litað og lesið ísmásjá, sbr. mynd á
nœstu blaðsíðu.
Fréttabréf um HEILBRIGÐISMÁL 1/1981 11
Mynd: Pétur A Oskarsson