Heilbrigðismál - 01.03.1981, Blaðsíða 26

sennilega eru þær bestu sem nú er
völ á. Þarna er um að ræða þver-
skurð af hæð og þyngd allra barna
þar í landi. Það er mjög líklegt að
einhver hliðrun yrði ef handbærar
væru hliðstæðar íslenskar vaxtar-
kúrvur, en í raun og veru skiptir
það sáralitlu máli. Það sem mestu
máli skiptir er að fylgjast með vaxt-
arhraðanum og bera saman mæl-
ingar sem gerðar eru á mismunandi
aldri.
Vaxtarhraði er oftast mældur í
fjölda sentimetra á ári. Vaxtar-
hraðinn er mikill fyrstu tvö árin
(allt að 24 sm fyrsta árið), helst
síðan næróbreyttur(um 7 sm á ári)
fram að kynþroskaaldri, en þá tek-
ur vöxturinn kipp (í 10 til 12 sm á
ári) áður en hann stöðvast alveg.
Yfirgnæfandi meirihluti barna
finnur á fyrsta eða öðru ári sína
„sporbraut" á vaxtarkúrvunni og
fylgir henni í stórum dráttum þar til
vexti lýkur. Eðlilega verða alltaf
smá frávik, t. d. árstíðabundin, en
heilbrigt barn í eðlilegu umhverfi
víkur aldrei langt frá kúrvunni.
Það er nánast ekkert samband
milli fæðingarstærðar og endan-
legrar stærðar. Tilfærsla og frávik á
vaxtarhraða á fyrsta og öðru ári
geta því verið eðlileg. Nægir að
nefna fyrirbura eða ófullburða ný-
bura, sem vaxa gjarnan mjög hratt í
upphafi en beygja síðan inn á sína
eðlilegu braut. Einnig kemur fyrir
að smávaxnir einstaklingar eru
meðalstórir eða vel það við fæð-
ingu en „hrapa út af“ vaxtarkúrv-
Inn á slík eyðuhlöð fyrir vaxtarkúrv-
ur má færa punkta sem sýna mæl-
ingar á hæð (kvarði vinstra megin,
efri línur) og þyngd (kvarði hægra
megin, neðri línur), frá fæðingu til
þriggja ára aldurs (myndin er af hlaði
fyrir drengi). Vaxtarhraðinn skiptir
miklu máli og verulegar hreytingar á
honum geta gefið til kynna að um
einhvern sjúkdóm sé að ræða.
unni á fyrsta eða öðru ári. Slík frá-
vik á fyrstu tveimur árunum geta
verið eðlileg, en ætíð skal þó kanna
að ekki sé um sjúklegar orsakir að
ræða.
Mikill mismunur á ytra útliti og
þroskaeinkennum barna hefur
valdið því að menn hafa reynt að
finna mælistiku á líffræðilegan
þroska sem ekki er miklum breyt-
ingum háður milli einstaklinga.
Þroskaákvörðun á beinagrind hef-
ur reynst hjálpleg í þessu skyni.
Lengdarvöxtur beina fer fram með
skiptingu eða fjölgun brjóskfrumna.
Síðan fylgir innvöxtur æða og
myndun beinkjarna. Röntgen-
myndir af beinagrind gefa upplýs-
ingar um beinþroskann hverju
sinni. í raun og veru má nota hvaða
hluta beinagrindarinnar sem er í
þessu augnamiði, en bestar upp-
lýsingar fást með lágmarks geislun,
ef tekin er röntgenmynd af hendi og
úlnlið. Með samanburði við staðl-
aðar röntgenmyndir er síðan
reiknaður út svonefndur beinaldur
bamsins. Veruleg frávik á beinaldri
gefa ástæðu til frekari rannsókna.
UNGIR
JEÍTl ALDNIR
ERU IDEÐ
AGE (MONTHS)
Hormónar hafa áhrif á bein-
þroskann og veruleg seinkun á
beinaldri sést t. d. við skort á
skjaldkirtilshormón og vaxtar-
hormón. Einnig er hægt með bein-
aldursákvörðun að spá um endan-
lega hæð barnsins. Þeir spádómar
eru þó háðir því að ekki sé um
sjúklegt ástand að ræða.
Að lokum er rétt að ítreka þrjú
aðalatriði:
1. Eitt besta einkenni um heil-
brigði barna er eðlilegur vöxtur eða
vaxtarhraði.
2. Afbrigðilegt útlit eða vöxtur er
bömum oft mikið andlegt álag.
3. Orsakir afbrigðilegs vaxtar eru
oft þess eðlis að fyrir þær má kom-
ast, og því ber að sýna fyllstu ár-
vekni við að uppgötva og greina
vaxtartruflanir hjá börnum.
Árni V. Þórsson lœknir er sérfrœðing-
ur i barnalœkningum, hormóna og efna-
skiptasjúkdómum barna. Hann starfar á
Landakotsspítala.
26 Fréttabréf um HEILBRIGÐISMÁL 1/1981