Heilbrigðismál - 01.03.1981, Blaðsíða 22

íða og hlutföll einstakra alkalóíða í
tóbaki eru breytileg eftir vaxtarstigi
jurtarinnar og sömuleiðis eftir
loftslagi ogjarðvegi. Magn nikótíns
í blöðunum er breytilegt frá 2 til
8%, en í sígarettum er magnið
venjulega 1—2%. Einnig eru í tó-
baki nokkrar sykurtegundir sem
taldar eru breytast í hættuleg efni
við bruna.
Nikótín er notað sem skordýra-
eitur í garðrækt og er sérkennilegt
að því leyti að það getur komist í
blóðið í gegnum heila húð og vald-
ið eitrun, ef það kemst í snertingu
við hana. Auk þess er nikótin notað
í efnaiðnaði og til framleiðslu lyfja
eins og nikótínsýru og nikótínam-
íðs, sem er úr flokki B-vítamína og
því lífsnauðsynlegt efni, og má alls
ekki rugla þessum efnum saman.
Þegar tóbak er brennt myndast
um það bil 4000 mismunandi
efnasambönd, sem annað tveggja
finnast í reyknum sem lofttegundir
eða sem örlitlar fastar agnir sem
svífa í loftinu á hliðstæðan hátt og
hinir örsmáu vatnsdropar í þoku.
Meðal efna sem eru í reyknum sem
lofttegundir má nefna kolmónoxíð
(kolsýring, kolsýrling), koltvíoxíð,
köfnunarefnisoxíð, ammóníak,
rokgjarnar nítrósamínur, blásýru
(cyanvetni), rokgjörn brennisteins-
sambönd, asetaldehýð, formalde-
hýð og akróleín. Meðal þeirra efna
í reyknum sem eru örsmáar agnir
má nefna nikótín (suðumark yfir
250°C), vatn og tjöru. Tjara er
þykkur, dökkur olíukenndur vökvi,
sem myndast þegar lífrænt efni er
hitað (t. d. kol eða viður). Tjaran í
tóbaksreyk samanstendur einkum
af fjölhringlaga kolvatnsefnum
(karbónhydríðum) sem vitað er að
geta valdið krabbameini. Einnig
eru í henni nítrósamínur og
arómatískar amínur, sem eru taldar
vera orsakavaldar blöðrukrabba-
meins, og kolvatnsefni eins og
benzpyren, sem er mjög öflugt
krabbameinsvaldandi efnasam-
band. Þau efni í tóbaksreyk, sem
talin eru vera hættulegust heilsu
manna eru nikólín, kolmónoxíð og
tjara.
Nikótín er eitt þeirra efna sem
hefur breytilega verkun á líkam-
ann, er fer eftir þeim skammti sem
notaður er. Það verkar meðal ann-
ars á úttaugakerfi og hefur þar
örvandi verkun í litlum skömmtum
en hemjandi verkun í stórum
skömmtum. Úttaugakerfi stjórnar
margvíslegri starfsemi líffæra lík-
amans og hefur nikótín þar af leið-
andi áhrif á hana. Sem dæmi um þá
líkamsstarfsemi má nefna hjarta,
æðar, lungu, hreyfingar meltingar-
vegs (peristaltik), gall- og þvag-
blöðru, starfsemi kirtla og efna-
skipti. Auk þess getur nikótín haft
áhrif á áðurnefnda starfsemi um
miðtaugakerfi, þ. e. heila og mænu.
Segja má að nikótín hafi streitu-
áhrif á líkamann vegna þeirrar
verkunar sem það hefur á nýrna-
hettumerg, en allir vita að hún er
hættuleg þegar til lengdar lætur.
Nikótín í sígarettureyk frásogast
mjög hratt frá lungum og berst með
blóði til heila 8 sekúndum eftir
innöndun. Á hinn bóginn frásogast
nikótín ekki eins vel í munnholi og
þess vegna er mikill munur á nikó-
tínmagni í blóði þeirra sem „púa“
og hinna sem „reykja ofan í sig“.
22 Fréttabréf um HEILBRIGÐISMAL 1/1981