Heilbrigðismál - 01.03.1984, Blaðsíða 12

um (lymphoproliferative disorders) í
sjúklingum með meðfædda eða
áunna galla á ónæmiskerfinu.
Nefkokskrabbamein. Þessi tegund
krabbameins hefur mjög sérkenni-
lega landfræðilega dreifingu. Það
eru aðallega íbúar Suður-Kína, í
Kanton og nálægum héruðum, sem
verða hvað verst úti. Einnig er tíðni
nefkokskrabbameins mjög há meðal
eskimóa. Alls staðar þar sem þessi
sjúkdómur er landlægur hefur Ep-
stein-Barr veiran fundist einnig, og
er samband veirunnar við nefkoks-
krabbamein jafnvel enn sterkara en
við Burkitt's eitlakrabbamein. Tíðni
mótefna gegn Epstein-Barr veirunni
er há og geta mótefnamælingar
gegnt mikilvægu hlutverki við sjúk-
dómsgreiningu. Erfðaefni veirunnar
er einnig til staðar í öllum nefkoks-
æxlum, sem hafa verið prófuð. Hér
er þó einn galli á gjöf Njarðar. Þetta
krabbamein er upprunnið í þekju-
frumum í nefkoki og slíkar frumur
hefur enn ekki tekist að sýkja með
Epstein-Barr veiru, þó svo að sýnt
hafi verið fram á, svo óyggjandi sé,
að erfðaefni veirunnar er til staðar
inni í þekjufrumunum. Það er því
með öllu óljóst hvernig þessi veira
veldur nefkokskrabbameini, en Ijóst
er að hér þarf meira að koma til en
veiran ein. í þessu sambandi hafa
verið nefndir óskilgreindir þættir er
varða mannfræði, landafræði og
erfðafræði.
Leghálskrabbamein. Faraldsfræði-
legar athuganir hafa lengi bent til
þess að leghálskrabbamein og forstig
þess gætu að einhverju leyti verið
smitsjúkdómar. Herpes simplex
veira, gerð 2, hefur löngum verið
orðuð við þessa tegund krabba-
meins. Það er einkum þrennt sem
hefur bent til þessara tengsla. Konur
með ieghálskrabbamein hafa oft
hærri tíðni mótefna gegn herpes sim-
plex af gerð 2 heldur en almennt
gerist. Sýnt hefur verið fram á að
þessi veira getur ummyndað sumar
frumutegundir í rækt. Einnig hefur
tekist að finna afurðir veirunnar í
illkynja æxlum úr leghálsi, þó svo að
erfiðlega hafi gengið að staðfesta
nærveru erfðaefnis veirunnar sjálfr-
ar. Það hefur þó aldrei tekist að sýna
fram á eins náið samband á milli
þessarar herpesveiru og legháls-
krabbameins eins og t.d. á milli Ep-
stein-Barr veirunnar og Burkitt's
eitlakrabbameins eða nefkoks-
krabbameins. Þetta hefur leitt til
þeirrar tilgátu að ef til vill sé um
aðra veiru að ræða. Sú veira önnur
sem hvað mesta athygli hefur vakið
er af gerðinni papilloma, en veirur í
þessum flokki valda m.a. vörtum.
Menn eru því farnir að hallast að því
að báðar þessar veirur vinni saman
við að hrinda af stað leghálskrabba-
meini.
Lifrarkrabbamcin. Það hefur
löngum verið talið að hepatítis-B
veiran, sem veldur einni tegund lifr-
arbólgu (serum hepatítis), eigi
drjúgan þátt í tilurð lifrarkrabba-
meins. Enn eru sannanir ófullnægj-
andi og í hæsta máta óbeinar. Far-
aldsfræðilegar rannsóknir hafa leitt í
Ijós, að há tíðni lifrarkrabbameins
og sýkingar af völdum hepatítis-B
veirunnar fara yfirleitt saman. Þessi
veira og afurðir hennar hafa oft
fundist í æxlisfrumum úr slíkum
krabbameinum og visst samband
hefur fundist á milli tíðni mótefna
gegn hepatítis-B veirunni og lifrar-
krabbameins. Tilgátur um þetta
samband fengu nýlega byr undir
báða vængi þegar náskyld veira
fannst í nagdýrum, svonefndum
múrmeldýrum (woodchucks). Það
hefur nefnilega komið í ljós að þessi
nýja veira veldur lifrarkrabbameini í
þessum dýrum. Þarna hafa menn því
hugsanlega fundið dæmi úr dýrarík-
inu sem gæti hjálpað til við að út-
skýra hvernig hepatítis-B veiran
veldur krabbameini í mönnum.
Hvítblæði. Veirur í hópi retró-
veira valda hvítblæði í miklum fjölda
spendýra þar á meðal í öpum,
köttum, rottum og músum, auk
hænsnfugla. Veirurnar í þessum
flokki eru merkilegar að því leyti að
þær ráða ótvírætt yfir þeim eigin-
leika að valda krabbameini í nátt-
úrulegum hýsli sínum. Menn hafa
því leitað ákaft að sams konar
veirum í fjölmörgum krabbameinum
úr mönnum, en erfiðlega hefur geng-
ið að fá fram áþreifanlegar sannanir
fyrir að veirur í þessum flokki sýki
yfirleitt manninn, hvað þá að þær
valdi krabbameini í mönnum.
Erfðavísar krahhameina (onco-
genes). Það varð uppi fótur og fit
þegar það kom í Ijós að þeir erfða-
vísar veiranna, sem gefa þeim
krabbameinsvaldandi eiginleika
sína, eru einnig órjúfanlegur hluti af
litningamengi (genome) allra hrygg-
dýra, þar á meðal mannsins. Þessir
erfðavísar hafa varðveist að því er
virðist næsta óbreyttir í milljónir
ára. Þetta má m.a. ráða af því að
lítill munur er á slíkum erfðavísum í
óskyldum tegundum svo sem hænsn-
fuglum annars vegar og svo mannin-
um hins vegar. Þetta bendir því til að
þessir erfðavísar gegni mikilvægu
hlutverki í þroskun frumna, en
fyrstu stig fósturþroskunar eru mjög
svipuð hjá öllum hryggdýrum.
Rannsóknir síðustu ára gefa til
kynna að veirur í flokki retróveira
hafi innlimað þessa erfðavísa
snemma í þróunarsögunni. Þegar
Veirur sem talið er að geti valdið
krabbameini í mönnum
Hepatítis-B veiran ... Lifrarkrabbamein
Papóvaveirur: Papillómaveirur . .. Leghálskrabbamein
Retróveirur: T-frumu veiran (HTLV) . . . Hvítblæði
Herpesveirur: Herpes simplex veira, gerð 2 ... Epstein-Barr veiran ... Leghálskrabbamein ... . Burkitt’s eitlakrabbamein Önnur eitlakrabbamein Nefkokskrabbamein
12 HEILBRIGÐISMAL 1/1984