Heilbrigðismál - 01.03.1986, Qupperneq 26

fallslega sjaldgæft í flestum
löndum, en þó er tíðnin mjög há
hjá svertingjum á vissum svæðum
Afríku án þess að vitað sé hvers
vegna. Æxlið er jafn algengt hjá
drengjum og stúlkum. Það getur
fundist í öðru eða báðum augum í
einu, en meðalaldur barnsins er
venjulega innan við 1 ár þegar æxli
finnast í báðum augum samtímis.
Ættgengi er þekkt, allt að 40% til-
fella, og er þá oftar um að ræða æxli
í báðum augum. Horfur eru góðar
þannig að taldar eru 80—90% Iíkur
á lækningu með viðeigandi með-
ferð.
5.4. Fjölkímsæxli (teratoma,
terato-carcinoma). Pessi æxli hafa
alla tíð vakið áhuga og um leið
furðu manna, því að þau eru sam-
sett úr ýmsum líkamsvefjum á mis-
munandi þroskastigum, t.d.
tönnum, vöðvavef, brjóski, beini,
kirtlum og slímhúð. Pau eru talin
upprunnin úr þeim vefjum sem
upphaflega mynda fósturvísinn,
kímfrumunum sjálfum (germ
cells), eða beinum afkomendum
þeirra. Hugmyndir um að þessi
æxli séu ófullkomin tilraun til tví-
bura-myndunar hafa einnig átt
fylgi að fagna. Algengust eru þau á
spjaldhryggs-svæðinu og í kyn-
kirtlum karla og kvenna, kviðar-
holi, brjóstholi, hálsi og heila. Oft-
ast eru fjölkímsæxlin góðkynja hjá
börnum.
5.5. Lifrarkímsæxli (hepato-
blastoma) eru mjög sjaldgæf
krabbamein hjá börnum og finnast
þau sjaldan eftir 3 ára aldurinn.
Orsakir eru óþekktar. Tíðni virðist
hærri í Asíu og Afríku en á Vestur-
löndum. Þau myndast í lifur sem er
að öðru leyti eðlileg, en lifrar-
krabbamein hjá fullorðnum finnst
oftar í lifur sem er skemmd af öðr-
um sjúkdómum. Líkur á lækningu
eru ekki nema 35%.
5.6. Vöðvakímsæxli (rhabdom-
yosarcoma) finnast á öllum aldri,
en hjá börnum eru þau algengust
um fjögurra ára aldurinn. Þau eru
gerð úr og talin upprunnin úr
frumstæðum vöðvafrumum. Ein-
kenni fara eftir staðsetningu
krabbameinsins, en hjá börnum
eru þessi æxli algengust í augntótt,
nefi, koki, munni og þvagblöðru.
Horfur hafa batnað með fjölþættri
Samhjálp foreldra
í febrúar 1983 hittust for-
eldrar barna sem voru með
krabbamein. Stofnuð voru
óformleg samtök og síðan
hafa nokkrir fundir verið
haldnir með læknum og
hjúkrunarfræðingum. Rætt
hefur verið um sameiginleg
áhugamál og miðlað af
reynslu. Að sögn forsvars-
mannanna hefur þessi stuðn-
ingshópur reynst mjög gagn-
Iegur fyrir aðstandendurna og
einnig börnin sjálf. Félags-
menn eru um sextíu.
Samhjálp foreldra hefur að-
stöðu í húsi Krabbameinsfé-
lagsins að Skógarhlíð 8 í
Reykjavík. Stefnt er að því að
halda reglulega fundi og
koma á föstum viðtalstímum.
Nánari upplýsingar eru
veittar í síma 62 14 14.
meðferð og eru líkur á Iækningu nú
um 50% að meðaltali.
Lokaorð. Alvarlegur, Iangvar-
andi sjúkdómur hjá barni hefur
alltaf í för með sér verulegt álag á
alla fjölskyldu þess. Breyting verð-
ur til dæmis á heimilislífinu og allt
snýst um sjúka barnið, þannig að
heilbrigð systkini hverfa í skugg-
ann. Allir hafa áhyggjur af veika
barninu, foreldrar, systkini, afar,
ömmur og aðrir nákomnir ættingj-
ar og vinir. Einnig trufla veikindin
og sjúkrahúslegurnar fjölskyldulíf
og vinnu foreldranna og ýmis
kostnaður vegna veikindanna get-
ur orðið verulegur baggi. Auk sér-
stakrar sjúkdómsmeðferðar er því
þörf á öllum þeim stuðningi sem
heilbrigðiskerfið hefur upp á að
bjóða, bæði andlegum og félags-
Iegum. Ekki hvað síst á þetta við
þegar lækning tekst ekki og barnið
deyr.
Segja má að framfarir þær sem
orðið hafa í meðferð krabbameina á
undanförnum árum séu aðallega á
sviði Iyfjameðferðar. Góð samhæf-
ing verður þó að vera á milli allra
þátta meðferðarinnar, skurðað-
gerða, geislameðferðar og lyfja-
meðferðar. Meðferð verður að
ákvarða og skipuleggja þannig, að
barnið fái svo litlar aukaverkanir
sem mögulegt er, um leið og reynt
er með öllum ráðum að vinna bug á
æxlinu. Krabbameinstilfelli hjá
börnum eru að vísu fá, en æxlin
margvísleg og á mismunandi stig-
um við greiningu. Meðferð verður
því að vera einstaklingsbundin og
sérstaklega ákvörðuð í hverju ein-
stöku tilfelli fyrir sig.
Mikilvægt er að þeir aðilar, sem
skipuleggja krabbameinsmeðferð,
hafi næga reynslu af öllum tegund-
um sjaldgæfra æxla og mismun-
andi meðferð þeirra. Pess vegna er
það oft talið nauðsynlegt að mið-
stýra greiningaraðgerðum og byrj-
unarmeðferð. Til þess að geta
metið hvaða meðferð gefur bestan
árangur hafa verið gerðar margar
alþjóðlegar samanburðarrannsókn-
ir, t.d. eru Islendingar í nánu sam-
starfi við hinar Norðurlandaþjóð-
irnar um meðferð illkynja æxla hjá
börnum (NOPHO). Mikil áhersla
hefur verið lögð á það að finna
leiðir til að minnka meðferð og gera
hana einfaldari án þess að árangur
versni.
Rétt er að endurtaka í lokin að
verulegar framfarir hafa orðið í
greiningu og meðferð krabbameina
hjá börnum. Batnandi horfur og
vaxandi Iíkur á lækningu margra
æxla hvetja til áframhaldandi bjart-
sýni.
ítarefni:
A. J. Aitman, A. D. Schwartz: Malignant
diseases of infancy, childhood and adole-
scence. W. B. Saunders, 1983.
P. G. Jones, P. E. Campbell: Tumors of
infancy and childhood. Blackwell 1976.
C. L. Berry: Paediatric pathology. Sprin-
ger-Verlag, 1981.
E. Silverberg: Cancer Statistics, 1985. Ca-
A, Cancer Journal for Clinicians, American
Cancer Society, 1985,35(1):19—35.
R. E. Behrman, V. C. Vaughan: Text-
book of pediatrics. W.B. Saunders 1983.
jóhann Heiðar Jóhannsson læknir er
sérfræðingur í líffærameinafræði og sér-
staklega meinafræði barna. Hann starf-
ar á Rannsóknastofu Háskólans í
meinafræði.
Guðmundur K. Jónmundsson læknir
er sérfræðingur í barnalækningum og
starfar á Barnaspítala Hringsins. Hann
vinnur m.a. við meðferð illki/nja æxla
hjá börnum.
26 HEILBRIGÐISMÁL 1/1986