Heilbrigðismál - 01.03.1989, Page 31

ÞJÓÐMINJASAFNIÐ / Sæmur
innvortis háls- og brjóstvöðva svo
að maður nær varla öndinni lang-
an tfma á eftir; bæði lítill ekki og
hiksti kallast einnig snökt, er
dregst af hljóði því er uppkemur
við hiksta og ekka, sem mjög er
áþekkt hvert öðru.
EUiglöp (amentia senilis) kallast
sums staðar æðisgengni og elliór-
ar; er eitt alþekkt aldurdóms tilfelli
og ég trúi konum eiginlegra en
körlum; krepptar og örvasa tala
þær í heim fram við menn þá er
áður aldrei séð hafa, eða dauðir
eru fyrir löngu, byltast á hæl og
hnakka og þykjast á meðan fara
veröldina á enda, segja fyrir
óorðna hluti í einu orði, þetta
rænuleysi þekkist varla frá höf-
uðórum sóttsjúkra (deliriis febricit-
antium).
Faraldur (Morbus epidemicus) er
sama og landfarsótt nema að því
leyti að landfarsótt merkir aleina
það faraldur er sótt fylgir en far-
aldur tekst um alls kyns krank-
dæmi er svoleiðis yfirganga eitt
land að þau grípa marga í senn og
hvern af öðrum.
Finnar (Vari, Jonthi) eru gulleitar
og stundurh dökkleitar bólur er
mest þjóta út um andlit og enni;
inní þeim er hvít þykk vilsa og
stundum bólgna þeir og grafa . . .
Finnar eiga helst heima hjá þeim er
menn almennt segja séu uppá
heiminn.
Fransós (á Suðurlandi Osa) (Mor-
bus gallicus); um ætt og eðli kvilla
þessa er ekki vert að vera langorð-
ur, honum er og svo varið að þótt
um hann væri ritað svo greinilega
að allir fengju gripið, er þó engum,
utan reyndum læknum, trúandi
til, eða auðið að græða hann . . .
Gallþusur (Cholera); þessum
kvilla hefur, að ég trúi, fyrstur
nafn gefið vicelögmaður Eggert
heitinn Ólafsson í sinni Matjurta-
bók; byrjar hann með sárum sviða-
verki undir bringspölum hvar af
síðan leiðir áfergilegustu uppköst
a og búkhlaup, gulleit og galli bland-
in.
Garnagaul (Borborygmi) heita
skruðningar þær er bæði af hrá-
slaga, vindi, kveisu eða sulti orsak-
ast og heyrast í kviðnum.
Geðveiki (Melancholia) er svo
margbreytin að ei má í stuttu máli
Sveinn Pálsson (1762-1840) nam
læknisfræði og náttúrufræði í
Kaupmannahöfn og starfaði sem
héraðslæknir á Suðurlandi austan
Þjórsár frá 1799 til 1833. Sat fyrst í
Kotmúla í Fljótshlíð en síðan í
Vík í Mýrdal. Þegar sjúkdóma-
skráin var birt var Sveinn enn við
nám.
útskýra, hún tilfellur oft af hinum
léttvægustu tilburðum, stundum
fylgja henni sífelld þögn og ókæti,
óeira og leiðindi, að manni leiðist
lífið og er óánægður með öll sín
kjör, stundum grátur og hryggð,
efi og grufl í trúarbrögðunum,
örvinglan og kvíði fyrir því
ókomna, jafnleg hræðsla af því er
einskis er vert, og þessu eru oft
samfara langvaranleg öngvit;
mörgum hefur og sjúkleiki þessi
því miður þrýst til að stytta eymd-
arstundir sínar í þessu lífi, bæði á
íslandi og annars staðar. Það sýn-
ist og að fleiri séu konur en karlar
veikindum þessum undirorpnir.
Samviskuveiki, þunglyndi, sturl-
un, fálæti, fáleiki, . . . hrelling,
hugtregi, hugarvíl, eru almælt
samnefni til geðveiki.
Græðgi (Cynorexia) er ómettan-
leg matarlyst er einatt tilfellur
sjúklingum og óléttu kvenfólki;
stundum kallast þetta nálgur
vegna þess að þeir sem í er nálgur
eru sísvangir og sópnir.
Gula (Icterus) kallast svoleiðis af
hinum gula lit er kemur á holdið;
og er það merkilegt að litur þessi
sést varla við ljós en glögglega við
dagsbirtu . . .
Hálsrígur (Caput obstipum) kall-
ast þegar hálsvöðvarnir eru svo
stirðir að höfðinu verður ei vikið til
hliðar, kemur það tíðum af mikilli
áreynslu eða að maður hefur legið
óhægt með höfuðið, það kunna
einnig ýmissa sjúkdóma leyfar að
orsaka hann.
Harðsperra kallast almennt dofi
sá og stríðleiki er íkemur kálfa og
hnésbætur eftir mikið göngulag.
Háttheldi (Temperamentum) er
ekki sjúkdómur heldur náttúrufar
og innvortis skapnaður hvers eins
er hinir gömlu hafa meint að
grundvöll leggði til lundernis og
sóttarferils þeirra, hafa þeir niður-
skipað því í fjóra höfuðflokka og
kallað Temp. Sangvineum (glað-
eða léttlyndi), T. Cholericum
(bráðlyndi), T. Melancholicum
(þunglyndi) og T. Phlegmaticum
(þurrlyndi). Þennan lærdóm hinna
gömlu hafa yngri læknar allareiðu
lagt fyrir óðal.
Heilsa (Sanitas) er það ástand lík-
amans er mótsest sjúkdómi; þaðan
kallast: Heilsugóður, sterkur,
hraustur, heill á hófi (Sanus);
©efcöeift (Melancliolia), er fvo wargbreijtitt,
. at ci niá í jluttu máíi ót|ííra>' í>áu tiífcffc
opt af enum (éttcceflucflu' tií&urbum, flúnD*
unt fpígia £enni fífelb í>ogn og óficcti # _
,s6eira og íeibinbi, at manni íeibii Wfit, ogj
cr óáncsgbr meb eíí fin fior, (lunbum grátc *
og fcrigb/c/í og grn6l í ttúarbregbunum,
oroingian og goibi fnrí poí ófomna/ 'jafu*
‘ 'lig (jríebfla af fjpf ec einfið er perbt, 09
- «■»»« AiUÍ f Á HitlAAÞ/l __Alt ___
HEILBRIGÐISMÁL 1/1989 31