Heilbrigðismál - 01.06.1993, Qupperneq 6

Vinna og heilsa
Þáttur vinnunnar fyrir almenna heilbrigði
Grein eftir Pétur Pétursson
í umfjöllun um áhrif vinnunnar á
heilbrigði og sjúkleika verður okk-
ur læknum jafnan tíðræddara um
hina neikvæðu þætti en þá já-
kvæðu. Þar er raunar af ýmsu mið-
ur kræsilegu að taka og eru gagn-
stæðir hagsmunir þar oft í veði.
Höfum við þar látið þvæla okkur í
aðstöðu, sem engan veginn er til
þess fallin að efla starfsfullnægju
okkar, því segja má, að læknar hafi
hjálpað til að breyta sjúkdómshug-
takinu í vitund þjóðarinnar, eink-
um í sambandi við vottorðagjafir,
en Jaað er nú önnur saga.
Ég ætla því einkanlega að gera
vinnunni skil sem uppsprettu heil-
brigði og hamingju í lífi fólks, og af
þeim sökum tel ég langvarandi at-
vinnuleysi geta haft válegar afleið-
ingar fyrir þjóðarheilsuna, og þeir,
sem auka á það að nauðsynjalausu
af kredduþjónkun einni saman, eru
að vinna félagsleg hryðjuverk, og
slíka stjórnarhætti verð ég að kalla
heilsufjandsamlega.
Nokkrir þættir skipta augljóslega
umtalsverðu máli fyrir andlega, lík-
amlega og félagslega heilbrigði.
Sem heimilislækni er mér þýðing
hinnar félagslegu heilbrigði aug-
ljós, því rót Iíkamlegra einkenna
getur oftlega legið í skorti á sam-
heldni, gagnkvæmri virðingu og
uppbyggilegum tjáskiptum innan
fjölskyldu, á vinnustað eða í félags-
og tómstundastarfi ellegar óhollum
lífsháttum og öðru því, sem hindr-
ar einstaklinginn í að ráða lífi sínu
og hafa áhrif á þroskaferil sinn.
Þetta kallast skortur á félagslegri
heilbrigði, sem síðan grefur undan
sjálfstrausti, sjálfsvirðingu og ör-
yggistilfinningu eins eða fleiri fjöl-
skyldumeðlima og vítahringur
skapast. Afleiðing þess getur orðið
sú, að viðkomandi einstaklingar
njóta sín ekki, samskiptin innan
fjölskyldunnar fara að bera keim af
trúnaðarbresti, varnarþráhyggju,
árásargirni og sundurlyndi, og
andrúmsloftið á heimilinu verður
lævi blandið, ef fjölskyldumeðlimir
bera ekki gæfu til að greiða úr
flækjunni í tæka tíð. Þetta hefur að
sjálfsögu ill áhrif á andlega líðan og
eykur á innri spennu, jafnvel hjá
ómálga börnum. Og þá er stutt í
hvers kyns sállíkamlega kvilla, svo
sem höfuðverki, brjóstsviða, vöðva-
verki, bakveiki, kviðverki, hægða-
tregðu, offitu, svefntruflanir og sí-
þreytu. Viðbrögðin verða oft þau,
að fólk sér ekki orsakasamhengið
og leitar til heilbrigðisþjónustunnar
í þeirri von, að takast megi að slá á
einkennin með skjótvirkum og
þægilegum lausnum svo sem lyfj-
um eða einhverjum aðgerðum, sem
ekki krefjast neinna óþægilegra
fórna af þeirra hálfu. Líkamleg ein-
kenni eru líka fullgildur aðgöngu-
miði að heilbrigðisþjónustunni og
sjúklingshlutverkið getur verið
flótti með fullri reisn frá óþægileg-
um veruleika.
En snúum okkur nú að vinnunni
Þeir sem auka atvinnuleysi
eru að vinna félagsleg
hryðjuverk.
Sjálfsvirðingin er forsenda
heilbrigði og hamingju, auk
þess sem hún auðveldar
okkur ákaflega mikið
að taka farsælar
ákvarðanir í lífinu.
Heiðarleg vinna getur
stuðlað að auknum lífsþroska,
ef við höfum heilbrigða
afstöðu til hennar.
Þau ungmenni, sem fara á
mis við atvinnuþátttöku,
kynnast ekki af eigin raun
hreyfiafli þjóðfélagsins
eða forsendum fyrir
afkomu samfélagsins.
og jákvæðum áhrifum hennar. í
fyrsta lagi skapar vinnan okkur fé-
lagslegt og tilvistarlegt öryggi, því
umbun hennar, verkalaunin, gerir
okkur kleift að fullnægja ýmsum
frumþörfum og framfleyta okkur
og fjölskyldum okkar. Sé eftirtekjan
ríkuleg, þá gefst okkur færi á að
auðga líf okkar á þann veg, sem við
sjálf kjósum. Það getur orðið okkur
bæði hamingju- og heilsugjafi, enda
þótt margur verði af aurum api. En
það er ekki sök vinnunnar, þótt við
spilum stundum illa úr þeim spil-
um, sem okkur eru gefin. Þýðing
vinnunnar fyrir almenna heilbrigði
verður hvað ljósust, þegar hún er
ekki lengur til staðar og atvinnu-
leysið er farið að brjóta niður hina
félagslegu heilsu með þeim afleið-
ingum, sem ég lýsti áðan, auk þess
sem fjöldi rannsókna hefur sýnt, að
á atvinnuleysistímum fjölgar sjálfs-
morðum og öðrum mannlegum
harmleik verulega.
/ annan stað þvingar vinnan okkur
og hvetur til reglubundimm lífshátta;
fara á fætur á ákveðnum tíma, mat-
ast, hvílast og taka á okkur náðir
eftir ákveðinni tímaáætlun. Það tel
ég vera mjög heilsusamlegt allri lík-
amsstarfsemi. Afleiðingar hins
gagnstæða sjáum við hjá vakta-
vinnufólki, sem oft fær magasár.
Að sönnu getur það verið örvandi
fyrir hugsun og framtakssemi að
bregða öðru hvoru út af vananum
eða taka sér stutt frí, en fyrir líkam-
ann er reglusemi í lifnaðarháttum
yfirleitt af hinu góða, nema í þeim
fáu tilvikum, þegar vinnan er
hreinlega of erfið eða skaðvænleg á
einhvern hátt. Sérstaklega er þetta
mikilvægt fyrir þá, sem eiga erfitt
með svefn eða eru veikir fyrir
áfengi og öðrum vímugjöfum.
Reglubundin hreyfing og áreynsla er
nauðsynleg fyrir líkama og sál, eflir
þrótt, eykur vellíðan og seinkar
hrörnun. Því rniður hefur þróunin
orðið sú hjá okkur Islendingum, að
æ fleiri vinna kyrrsetustörf og njóta
því ekki þeirrar hollustu, sem
6 HEILBRIGÐISMÁL 2/1993