Heilbrigðismál - 01.06.1993, Síða 16

Nikótínlyf
Nýjar leiðir í boði fyrir reykingamenn
Grein eftir Þorstein Blöndal
Þegar hætt er að reykja er fyrsta
skrefið að ná að stöðva reykingar
og síðan þárf að viðhalda reykbind-
indi. Algengast er að' fólki sem ætl-
ar að hætta að reykja mistakist með
síðara atriðið, samanber umsögn
Mark Twain: Það er enginn vandi
að hætta að reykja, ég geri það á
hverjum degi.
Nikótín er, eins og kunnugt er,
það efni í tóbaki sem veldur ávana.
Þol myndast fyrir verkun nikótíns
og virðist það vera tvenns konar, í
fyrsta lagi bráð þolmyndun sem
kemur á nokkrum mínútum og
stendur í nokkra tíma og í öðru lagi
langvinnt þol sem kemur fram á
nokkrum dögum og getur enst
mánuðum saman eða jafnvel í ár.
Eftir að langvinnt þol hefur mynd-
ast verða fráhvarfseinkenni þegar
notkun efnisins er hætt.
Nikótín binst víða í miðtauga-
kerfi en einkum í heilaberki. Þegar
reykingamenn segja að nikótín
bæði örvi og rói gæti það byggst á
mismunandi verkun á mismunandi
stöðum í miðtaugakerfinu. Það sem
reykingamenn finna eftirsóknarvert
við nikótín er trúlega geta þess til
að örva hugann og þannig hafa
áhrif á geðslag og jafnvel afköst og
leikni.
Talið er að nikótín verki á tauga-
kerfið með því að setjast á svo-
nefnda nikótínviðtaka. Þegar nikó-
tín berst til heilavefs í fyrsta skiptið
eru fáir nikótínviðtakar. Við lang-
varandi nikótíngjöf hjá tilraunadýr-
um verða þeir fleiri og fleiri. Mæl-
ingar á nikótínviðtökum í heilavef
frá mönnum sem hafa reykt stöð-
ugt sýna sama fyrirbæri þ.e. fjölgun
nikótínviðtaka. Taugafrumurnar
hafa myndað langvarandi þol fyrir
verkun nikótíns og þá fjölgar nikó-
tínviðtökum. Við þessar kringum-
stæður getur nikótín aðeins örvað
þegar taugafrumurnar hafa verið
óáreittar í nokkurn tíma, t.d. eftir
svefn.
Mikill fjöldi af viðtökum er for-
senda fyrir að mikil örvun geti átt
sér stað. Reykingamenn lýsa oft
fyrstu reykingum dagsins sem ein-
stökum og eins og þá svimi og
„það fari alveg út í eyrnasnepla."
Bráða þol myndast á nokkrum
mínútum til klukkutímum og sömu
áhrif nást ekki aftur þann daginn.
Þótt reykt sé aftur og aftur verður
engin örvun en það sem vinnst fyr-
ir reykingamanninn er að hann
losnar við fráhvarfseinkenni sem
annars hefðu komið fram. Sama
máli gegnir ef nikótínlyf eru gefin
jafnt og þétt að degi til.
Þannig eru megináhrif reykinga
á taugakerfið hjá miklum reykinga-
mönnum líklega ekki að örva það
heldur hemja. Þeir sem láta langan
tíma líða milli sígarettna reyna að
láta þolið dvína á milli og fá meiri
örvunarverkun. Mikilvægt er að
hugmyndir um meðferð gegn reyk-
ingum taki mið af þessu eftir því
sem við á.
Meðferð í reykingabindindi hef-
ur breyst frá því að vera stuðnings-
meðferð eingöngu í þá átt að gefa
einnig nikótínlyf sem staðgengil
fyrir nikótín úr tóbaki. Hugmyndin
með notkun nikótínlyfja er að líkja
eftir því sem gerist við reykingar. í
þessu felst að litið er á reykingar
sem ávana og fíkn í nikótín og er
reynt að draga úr fráhvarfsein-
kennum með því að gefa nikótín
eitt sér. Vafalítið er að langtímaár-
angur af lyfjameðferð verður betri
ef leitast er við að koma til leiðar
breyttu viðhorfi gagnvart reyking-
um. Mikilvægt er að fjölskylda og
vinnufélagar taki tillit til þess sem
er að reyna að hætta og styðji hann
heilshugar, sérstaklega ef mikið ber
á þunglyndi.
Meðferð með nikótíntyggigúm-
míi er nú orðin hefðbundin. Ný
form nikótínlyfja eins og nikótín-
plástur voru skráð sem lyf hérlend-
is á síðasta ári og verið er að rann-
saka önnur lyfjaform eins og t.d. ni-
kótínnefúða, nikótín til innöndunar
í lungu og nikótín í sogtöflu.
Tyggigúmmí bætir árangur
í samantekt úr fjórtán rannsókn-
um kom í ljós að 27% þeirra sem
fengu nikótíntyggigúmmí voru í
reykbindindi eftir sex mánuði en
18% þeirra sem fengu lyfleysu
(óvirkt lyf, placebo). Ljóst er því að
notkun lyfsins bætir árangurinn, en
hann ræðst einnig af öðrum þáttum
svo sem því hve löngunin að hætta
ristir djúpt, hversu háðir reykinga-
mennirnir eru reykingum, lengd
meðferðar og skammtastærð, hvort
reynt er að breyta hegðunarmynstri
og hvernig reykbindindi er fylgt
eftir.
Fráhvarfseinkenni eins og pirr-
ingur, kvíði, óþolinmæði og erfið-
leikar að einbeita sér eru mælan-
lega minni hjá þeim sem fá virkt lyf
miðað við þá sem fá lyfleysu. Flest
fráhvarfseinkenni minnka mjög eft-
ir þrjár til fjórar vikur en löngun að
reykja og mikil matarlyst standa
lengur og eru þess oft valdandi að
aftur er farið að reykja.
16 heilbrigðismál 2/1993