Heilbrigðismál - 01.03.1994, Blaðsíða 4

Heilbrigðismál - 01.03.1994, Blaðsíða 4
Scientific American Er heilinn í hættu? Ofbeldi fer ört vaxandi og sér- staklega hefur það verið áberandi á meðal ungs fólks og jafnvel bama. Skýringa hefur verið leitað til of- beldisverka í kvikmyndum, mynd- böndum og sjónvarpi. Þó hefur vaf- ist fyrir mönnum að skilja sam- hengið til fulls, hvernig fólk með gott upplag og uppeldi geti framið ofbeldisverk. Vímuefnaneysla er alls ekki alltaf orsökin og sérstak- lega ekki hjá bömum og ungling- um. Nýlega hafa verið lagðar fram niðurstöður rannsókna sem gætu varpað ljósi á þennan óhugnað. Þýskir vísindamenn hafa fylgst með fjögur þúsund manns í nær 25 ár og kannað reglubundið viðbrögð þeirra við ýmsum utanaðkomandi áhrifum. Viðbrögð hafa verið ólík eftir aldursflokkum. Ein tilraun var gerð á þann hátt að sýnd voru myndbönd þar sem óhugnanlegum líkamsmeiðingum, framkölluðum með tæknibrellum, var beitt á menn. Þeir í tilraunahópnum sem fæddir voru fyrir 1949 brugðust við með viðbjóði og meðaumkun og fæstir gátu horft á myndirnar til enda. Þeir sem fæddir voru eftir 1969 sýndu litlar tilfinningasveiflur og virtist athygli þeirra eingöngu byggjast á því að spenna fylgdi þræði myndanna, annars slökktu þeir á myndbandstækjunum ein- göngu vegna leiða. Fæðingarhóp- urinn á milli 1949 og 1969 sýndi blönduð viðbrögð sem líktust þó frekar þeim í elsta hópnum. Rannsóknir á ferli taugaboða innan heilans hafa skýrt þennan mun. Frá sjónhimnu augna berast taugaboð til skynstöðva sjónar í heilaberki. Á leið sinni þangað koma boðin við á ýmsum öðrum stöðvum innan heilans og þar á meðal þeim sem skrá og stjóma til- finningum. Á þennan hátt gengu boðin hjá eldra fólkinu og var litið á það sem eðlilegan feril þeirra og viðbrögðin samkvæmt því. Hjá yngsta fólkinu virtust taugaboð frá augum hafa litla viðkomu á leið sinni til heilabarkar og þar á meðal ekki á stöðvum tilfinningalífs. Til- finningalegt mat varð því ekki á hinum óhugnanlegu atburðum. Skýring þess að taugaboð frá aug- um skjótast framhjá tilfinninga- stöðvum er talin vera sú að heilinn hafi ekki tíma eða getu til þess að vinna úr hinu mikla áreitna efni og forði sér frá því með því að hleypa boðunum framhjá. Á þennan hátt hefur heili ungs fólks lært að vemda sig gegn ágangi vaxandi sjónefnis en heili eldra fólks hefur ekki áunnið sér þennan hæfileika. Þrátt fyrir breytta úrvinnsluhætti er bygging heilans talin vera sú sama í öllum aldursflokkum. I gráa hluta heilans eru um 20 milljarðar taugafruma. Þær eiga að geta tekið við 100 milljón boðum á sekúndu og afgreitt þau á viðeigandi hátt. Aðeins lítill hluti þessarra boða berst þó til hinnar svokölluðu vit- undar. Mælingar Þjóðverjanna gerðar árið 1971 leiddu í ljós að af hverjum eitt hundrað atburðum sem til heilans bárust komu aðeins 3% til vitundar sem nýjar upplýs- ingar, 10% voru þar fyrir vegna fyrri reynslu og 87% komu ekki fram sem meðvitað efni. Sams kon- ar mælingar gerðar árið 1989 sýndu að aðeins 1% atburða komust til vit- undar, 5% voru fyrir vegna fyrri reynslu og 94% lentu utan vitund- ar. Þessi samanburður sýnir glöggt að heilinn nýtir minna af því sem til hans berst nú en áður og að lík- indum er hann að vernda sig gegn of miklu álagi. Að heilinn skuli í vaxandi mæli þurfa að forða sér frá skráningu og úrvinnslu atburða er ógnvekjandi. Með sama áframhaldi er hætta á að á næstu öld verði mannsheilinn starfslega séð gjörbreyttur frá því sem hann er nú og verði orðinn kærulaus gagnvart umhverfinu. Ef til vill erum við þegar að sjá fyrstu áhrif þess með vaxandi ofbeldi meðal ungs fólks. Hugsanlega er tilfinningalegt og siðferðilegt mat þeirra annað en það hefðbundna sem í gildi hefur verið til þessa. Heilinn er ekki annað en mjög flók- ið kerfi í ætt við tölvur og gengur samkvæmt óteljandi forritum. Ef til vill vantar forrit eðlilegra tilfinn- inga og siðgæðis í sumt ungt af- brotafólk. Hvernig á það þá að skynja eðli og afleiðingar gerða sinna? Vonandi verður hægt að svara þeirri spurningu innan tíðar, áður en í meira óefni verður komið. Jónas Hallgrímsson, prófessor. 4 HEILBRIGÐISMÁL 1-2/1994

x

Heilbrigðismál

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Heilbrigðismál
https://timarit.is/publication/638

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.