Heilbrigðismál - 01.03.1994, Blaðsíða 14

Þjóðminjasafn
Landlæknaþættir / Jón Thorstensen 1820-1855:
Doktorinn í Doktorshúsi
Hinn 7. júní í sumar voru liðin
tvö hundruð ár frá fæðingu Jóns
Thorstensen sem tók yngri við
embætti landlæknis en aðrir hafa
gert eða 26 ára gamall og gegndi
því lengst allra fyrr og síðar, í hálf-
an fjórða tug ára.
Jón fæddist á Kúfustöðum í
Svartárdal í Húnaþingi og hétu for-
eldrar hans Þorsteinn Steindórsson
og Margrét Jónsdóttir. Þau fluttu
Doktorshús. Jón Thorstensen átti
heima í Doktorshúsi frá því hann
fluttist til Reykjavíkur og allt til
dauðadags eða rúm tuttugu ár.
Stundum var bústaður hans kall-
aður Læknishúsið en hitt nafnið
festist þó í sessi og hélst alla tíð
meðan svo átti að heita að bygg-
ingin væri uppistandandi. Um
skeið var Hlíðarhúsastígur iðulega
nefndur Læknisgata en Vestur-
götunafnið sigraði að lokum. Eftir
dauða Jóns bjuggu í Doktorshúsi
ýmsir þjóðkunnir menn um lengri
eða skemmri tíma. Þeirra meðal
voru Sigurður Vigfússon forstöðu-
maður Forngripasafnsins, Jón
Hjaltalín landlæknir, Benedikt
Grein eftir Þórarin Guðnason
búferlum að Holti á Asum meðan
Jón var barn að aldri. Föðurnafn
sitt skrifaði hann með Th, sennilega
þó ekki fyrr en hann var kominn til
Hafnar, og virðist hafa álitið Thor-
stensen æskilegasta stafsetningu,
en sumir aðrir rituðu nafn hans,
viljandi eða óviljandi, Jón Thor-
steinsen, Thorsteinssen eða Thor-
steinsson. Jónassen landlæknir
nefnir hann oftast Jón Þorsteinsson
Gröndal skáld og Björn Jónsson
ritstjóri og síðar ráðherra. Hann
hóf rekstur Isafoldarprentsmiðju
1877 í einni af stofum þessa húss.
Fleiri stofnanir koma hér við sögu:
Stýrimannaskólinn var fyrstu árin
sín, 1890-98, í Doktorshúsi af því
að Markús Bjarnason skólastjóri
átti þar heima og fór kennslan
fram í íbúð hans í eitt ár en þá var
reist viðbygging til afnota fyrir
skólann (til hægri hér á mynd-
inni). Skólinn fluttist síðan í hús
sem byggt var yfir hann skammt
frá Doktorshúsi, ofar og vestar í
túni Hlíðarhúsa og stendur enn
fyrir enda Stýrimannastígs (Öldu-
gata 23).
en stundum Jón Þorsteinsson Thor-
stensen.
Snemma bar á óvenjulegum
námsgáfum hjá Jóni og latneska
málfræðibók sem honum áskotnað-
ist lærði hann spjaldanna á milli
meðan hann sat yfir ám föður síns.
Hann fór í Bessastaðaskóla, útskrif-
aðist þaðan 1815 og var skráður þá
um haustið í stúdentatölu háskól-
ans í Kaupmannahöfn. Læknis-
fræðinám valdi hann sér og lauk
því 1819 með fyrstu ágætiseinkunn.
Eftir skamma dvöl í stöðu kandi-
dats á Friðriksspítala var honum
með konungsúrskurði veitt land-
læknisembættið ásamt héraðslækn-
isembætti Borgarfjarðar-, Kjósar- og
Gullbringusýslu og hóf hann þau
störf í júníbyrjun 1820. Hann bjó
fyrst í Nesi við Seltjörn eins og for-
verar hans en fluttist að liðnum 14
árum til Reykjavíkur með leyfi kon-
ungs og var þá lokið um það bil sjö
áratuga setu landlæknis í Nesi.
Jón reisti sér bústað í túni Hlíðar-
húsa en þau stóðu við stíg sem dró
nafn af þeim, þótt síðar væri hann
skírður upp og kallaður Vesturgata.
Túnbleðill þeirra Hlíðarhúsamanna
náði spölkorn upp í hallann á
Landakotshæðinni og læknishúsið
stóð þar sem nú heitir Ránargata
13. Traðir milli tveggja grjótgarða
lágu upp að því frá Hlíðarhúsum.
Það var nefnt Doktorshús og átti
sér langa sögu sem lauk ekki fyrr
en 1965 en þá var það rifið, enda
ekki orðið nema svipur hjá sjón.
Jón Thorstensen þótti natinn
læknir og hlýr við sjúklinga. En at-
kvæðamikill embættismaður virðist
hann ekki hafa verið og af tilþrifum
og áræði í störfum hans fara ekki
sögur. Snemma á ferli sínum sem
landlæknir vildi hann leggja niður
sunnlensku holdsveikraspítalana
litlu og lélegu og fá í staðinn eitt
sjúkrahús sem tæki við af þeim og
gæti auk þess hýst og hlynnt að
fólki sem var þjakað af öðrum sjúk-
dómum. Þetta kom fram í ritgerð
hans um holdsveiki á íslandi sem
14 HEILBRIGÐISMÁL 1-2/1994