Heilbrigðismál - 01.06.1998, Síða 23

IS5. / T.J.
ræður heilsufarsástandi og batalíkum mjög
mikið. Langvarandi þreyta hefur til dæmis
lamandi áhrif á ónæmiskerfið sem veldur
því að við erum verr varin fyrir nær öllum
sjúkdómum. Víst er að góð hvíld, bjartsýni
og hugarró eru máttug til lækninga.
Sálvefrænir sjúkdómar. Meðal þeirra
sjúkdóma sem almennt eru taldir sálvef-
rænir eða sállíkamlegir að miklu leyti eru
meltingarsjúkdómar (magabólgur, maga-
sár, þarmakrampi), vöðvaspennuhöfuð-
verkur, mígreni, vöðvabólgur og mikið af
verkjavandamálum. Sumir húðsjúkdómar
að ógleymdum flensum, frunsum og kvefi
eiga greiðari aðgang að þeim sem eru
þreyttir.
Hvenær sem lækna þarf sálvefrænan
sjúkdóm er sjálfsagt að ganga beint til
verks, greina hvort svefntap og þreyta er til
staðar og byrja á að leiðrétta það strax.
Hins vegar kann sú leiðrétting að taka
tíma, hafi mikið farið úrskeiðis. Stundum
þarf ekki meiri aðgerð en þetta eitt og sjúk-
leikinn hverfur.
Kvíði er tíð orsök svefnleysis. Það eitt
að bæta truflaðan svefn minnkar kvíða.
„Svefninn veitir öllum sem þreyttir eru
skjól," segir í barnavísu og á það við hér.
Sá sem kominn er að uppgjöf fær í svefnin-
um kærkomið frí frá áhyggjum sínum yfir
nóttina og aukið þrek til að þola kvíða
næsta dags. Endurnýjað þrek og hugarró
getur jafnvel dugað til að leysa vandann
sem kvíðanum olli.
Oft er álitamál fyrir lækna hvort rétt er
að nota lyf til að draga úr kvíða. Margir
læknar nota þá ágætu viðmiðun að þeir
gefa aðeins lyf þegar kvíðinn er svo mikill
að svefn hefur truflast. Þá er eðlilegt að
nota kvíðaróandi lyf sem svefnlyf og er þar
mikið úrval. Lyfin hafa flest Iangan verk-
unartíma, þau auðvelda svefn meðan verk-
un þeirra er mest, þ.e. yfir nóttina, en gefa
auk þess nokkra róandi verkun næsta dag.
Með þessari aðferð má komast langt með
litlu magni lyfja og jafnvel sleppa við lyfja-
töku yfir daginn.
Þunglyndisástand er ætíð blandið kvíða
og algeng orsök svefnleysis. Þarna er lyfja-
meðferð oft æskileg, stundum bráðnauð-
synleg. Mörg þunglyndislyf, einkum þau
eldri, leiðrétta svefn ágætlega. Þegar
svefntap er verulegt er brýnast að koma
því í lag þar sem það er dapurlegt fyrir
hvern mann að vera mjög þreyttur eins og
við öll þekkjum. Mörg þessara lyfja eru
heppileg til að gefa einu sinni á sólarhring
og sjálfsagt að gefa heildarskammtinn að
kvöldi. Sum nýrri þunglyndislyfjanna geta
truflað svefn. Sá sem kominn er í ástand
streitu, þreytu og depurðar hefur Iítið gagn
af lyfi sem truflar svefn hans enn meir og
eykur spennu hans jafnvel þótt það gefi
einhvers konar orkutilfinningu.
Oflætisástand (manía) er oft talið and-
stæða þunglyndis. Það einkennist af mik-
illi orku- og athafnaþörf og lítilli þörf til að
sofa. Slíkt ástand kemur varla fyrir án þess
að mikið svefntap hafi átt sér stað áður og
læknast ekki fyrr en svefni hefur verið
komið í lag.
Verkjavandamál. Langvarandi svefntap
leiðir alltaf til streitu og í beinu framhaldi
oft einnig til verkja (vöðvaspennu, höfuð-
verkjar, vöðvagigtar, magaverkjar o. s. frv.).
En sársauki og verkir geta einnig byrjað
vegna meiðsla og fjölda sjúkdóma. Hvað
sem olli í upphafi er líklegt að sársaukinn
trufli svefn eða ræni honum alveg og þá er
vítahringur í gangi. Vöðvagigt hleðst utan
á það sem fyrir var. Þreyta, kvíði og reiði
minnka verkjaþol. Uppgjafarástand þung-
lyndis getur auðveldlega þróast upp úr
þessu. Hér er því möguleiki á heilu kerfi
versnandi vítahringja.
Meðferðarúrræði eru fjölbreytt, en oft
Myndin sýnir heilt kerfi vítahringja sem
hafa tilhneigingu til að viðhaldast af
sjálfu sér, hafi þeir komist í gang. Streitu-
ástand sem þetta lagast ógjarnan, þrátt
fyrir ýmiss konar meðferð, fyrr en svefn-
skortur og þreyta hafa verið leiðrétt.
Hvenær sem
lækna þarf sál-
vefrænan sjúk-
dóm er sjálfsagt
að ganga beint
til verks, greina
hvort svefntap
og þreyta er til
staðar og byrja
að leiðrétta það
strax.
Sú leiðrétting
kann að taka
tíma, hafi mikið
farið úrskeiðis.
HEILBRIGÐISMÁL 2/1998 23