Heilbrigðismál - 01.06.1998, Blaðsíða 34

Tómas Jónasson
Vansæla er einn vafa-
samasti vímugjafinn
á fíkniefnamarkaði
hér á landi
segir Þorkell Jóhannesson prófessor
og forstöðumaður Rannsóknastofu
Háskóla Islands í lyfjafræði
um vímuefnið „ecstacy"
Vímuefnið „ecstacy" hefur gengið undir ýmsum
nöfnum svo sem E-pilla, alsæla, helsæla og vansæla.
Þorkell Jóhannesson dr. med., prófessor í lyfjafræði við
læknadeild Háskóla íslands og forstöðumaður Rann-
sóknastofu í lyfjafræði, segir að orðið vansæla lýsi efn-
inu vel. „Þetta vandræðaefni er í lyfjafræði nefnt
MDMA en efnafræðiheitið er 3,4-metýlendíoxímet-
amfetamín/' segir Þorkell. „Metamfetamín er náskylt
amfetamíni en hefur hlutfallslega meiri verkun á mið-
taugakerfið. Þetta eru öflugir vímugjafar."
Þorkell var fyrst spurður um áhrif amfetamíns. „í
stórum skömmtum og einkum við langvarandi neyslu
getur amfetamín leitt til rangskynjana, ranghugmynda
og afbrigðilegrar hegðunar. Minnir þetta á verkun lýs-
ergíðs (LSD) og getur líkst geðklofa. Örvun af völdum
amfetamíns er talin vera vegna losunar á boðefninu
noradrenalíni, ásókn tilraunadýra í amfetamín skýrist
af losun á dópamíni, en geðveikikennd fyrirbæri svo
og önnur lýsergíðlík áhrif skýrast frekast af losun á ser-
ótóníni. Við vímu af völdum lýsergíðs eru ríkjandi ein-
kenni hugsanaflug, ýmiss konar skynbrenglanir og rof
eigin persónumarka þannig að menn telja sig geta sam-
lagast öðru fólki, umhverfinu, náttúrunni eða jafnvel
alheiminum í þeim mæli sem annars er með öllu óger-
legt. Ef lýsergíðvíman fer úr böndum kann hlutaðeig-
andi að hegða sér fullkomlega afbrigðilega eins og
hann væri haldinn geðveiki, sérstaklega geðklofa."
En snúum okkur þá aftur að vansælunni. „MDMA
var fyrst samtengt 1914. Var ætlunin að nota það til
þess að bæla matarlyst, en það var aldrei sett á markað
í því skyni," segir Þorkell. „Á tímabili upp úr 1970 var
efnið nokkuð notað við geðlækningar án þess þó að
nokkurn tíma væri metið hlutlægt hvert væri gildi
þess. Árið 1983 varð MDMA vinsæll vímugjafi meðal
háskólastúdenta í Bandaríkjunum en árið 1985 var það,
vegna óvæntra dauðsfalla, sett á lista yfir vímugjafa,
sem óheimilt er að nota. Engu að síður hefur notkun
MDMA og annars skylds efnis, MDEA, haldist allmikil
og dauðsföll hlotist áfram af þeirra völdum." Að sögn
Þorkels bárust fyrstu efnissýni með MDMA og MDEA
til Rannsóknasofu í lyfjafræði 1991 og 1992 og komu við
sögu í dauðsfalli árið 1995.
Þorkell Jóhannesson er einna fróðastur íslenskra
lækna um áhrif vímuefna. Honum líst að vonum
ekki á þau efni á borð við MDMA sem nú virðast
vera að ná fótfestu hérlendis.
Þorkell segir að nýlegar dýratilraunir sýni að
MDMA valdi hækkuðum líkamshita. „Af hitanum eða
samfara honum er hætt við niðurbroti á vöðvum og
dreifðri storkun blóðs í æðakerfinu svo og enn fleiri
truflunum í líkamsstarfsemi. Vitað er, að MDMA og
MDA geta valdið tiltölulega sértækum skemmdum á
serótónínvirkum taugungum í miðtaugakerfinu í til-
raunadýrum. Kann þetta að skýra rugl, geðdeyfð og
kvíða sem fundist hefur hjá sumum einstaklingum í
vikur eftir töku MDMA, jafnvel í einungis eitt skipti."
„Efni þessi, sér í lagi MDMA sjálft, hafa mjög flókna
verkun, sem annars vegar er amfetamínlík, en hins
vegar lýsergíðlík. MDMA er greinilega hættulegri
vímugjafi en bæði amfetamín og lýsergíð og sér í lagi
ef tekið er tillit til bráðra og banvænna eiturhrifa.
Dauðsföll af völdum amfetamíns hafa ætíð verið fátíð
og dauðsföll af völdum lýsergíðs verða sennilega ætíð
óbeint (vegna slysa o. fl.). Tiltölulega litlir skammtar af
MDMA geta hins vegar valdið bráðadauða f hjartveiku
fólki og alvarlegum eitrunum eða dauða ef venjulegra
vímugefandi skammta er neytt við sérstakar aðstæður
(í þröngum hópi og við mikla hreyfingu)."
„Amfetamín er öflugur vímugjafi, sem nú er orðinn
fastur í sessi hér á landi," segir Þorkell. „Lýsergíð er
hins vegar vímugjafi sem notaður er í sveiflum og er í
heild lítið notaður hér. Ef MDMA á eftir að breiðast út
hér á landi er viðbúið að það leiði af sér fleiri bráð eitr-
unartilfelli en þekkist eftir amfetamín eða lýsergíð og
mörg dauðsföll að auki. Við þetta bætist svo að
MDMA getur valdið langvarandi truflunum í starfsemi
miðtaugakerfisins, engu síður en amfetamín og lýser-
gíð."
„MDMA er samkvæmt framansögðu einn vafasam-
asti ef ekki langvafasamasti vímugjafi sem skotið hefur
upp kollinum á fíkniefnamarkaði hér á landi," segir
Þorkell Jóhannesson prófessor. -jr.
34 heilbrigðismál 2/1998