Heilbrigðismál - 01.06.1998, Page 30

Uppiýst
samþykki
sjúklinga
Það sem liggur til grundvallar
svonefndu upplýstu samþykki eru
hugmyndir um að sjúklingur eigi að
ráða sjálfur hvað gert er við hann,
með öðrum orðum er verið að gefa
honum tækifæri til að velja á upp-
lýstan hátt úr þeim valkostum sem í
boði eru. Hann fær að hafna þeirri
meðferð sem hann vill ekki. Það má
því segja að þetta falli undir griða-
rétt (sem byggist á því að láta sjúkl-
inginn í friði).
Þetta segir þó ekki alla söguna því
til þess að koma nauðsynlegum
upplýsingum til skila til sjúklings
þarf að gefa honum tíma og sá tími
innan heilbrigðisþjónustunnar kost-
ar fé. 1 sumum tilvikum þarf að nota
sérstök ráð til að geta átt greið sam-
skipti við sjúklinginn eins og til
dæmis þjónustu túlka og þar með er
gjöf upplýsinganna orðin enn dýr-
ari.
Ef við hins vegar viðurkennum
gildi persónulegs sjálfræðis og
göngumst inn á það viðhorf að all-
ir sjúklingar séu gerendur en ekki
bara þolendur, þá verðum við líka
að viðurkenna þátt þeirra og mikil-
vægi í öllum ákvörðunum og með-
ferðinni sjálfri. Þessi atriði varða því
mannréttindi sjúklingsins. Það að sjá
ekki til þess að hann geti haft greið
samskipti við heilbrigðisstarfsmann-
inn og komið skoðunum sínum á
framfæri verða því mannréttinda-
brot.
I þessu ljósi yrði því þáttur eins
og til dæmis túlkaþjónusta for-
gangsverkefni til þess að hægt væri
að virða þá sem hana þurfa sem per-
sónur og gerendur á sama hátt og
reynt væri að gera varðandi aðra
sjúklinga. Þetta sýnir að ríkið getur
þurft að leggja fram fé til að tryggja
hinn einstaklingsbundna rétt. Að
virða þann rétt sem sjúklingurinn á
til upplýsinga um eigið ástand,
meðferð og batahorfur er því erfið-
ara en gæti virst við fyrstu sýn.
Þrátt fyrir að
læknirinn hafi
hina faglegu
þekkingu og
reynslu af sjúkl-
ingum með
samsvarandi
sjúkdóm þá
skynjar sjúkl-
ingurinn sjálfur
best veikindi
sín.
mætti hugsanlega kalla skyldu sjúklingsins
til að vera sjálfráða og þá um leið rétt
starfsfólksins til að eiga viðræður við ein-
stakling sem tekur þátt í samtalinu á
ábyrgan hátt og eftir bestu getu.
Tvenns konar réttur
í umfjöllun um mannréttindi er gerður
greinarmunur á tvenns konar réttindum,
annars vegar er talað um einstaklings-
bundin réttindi og hins vegar um samfé-
lagsleg réttindi. Þau fyrrnefndu hafa
nokkra hliðstæðu við það sem nefnt hefur
verið á íslensku griðaréttur en hin síðari
líkjast gæðarétti.
Einstaklingsbundni rétturinn miðar að
vernd á mannhelgi og frelsi persónunnar.
Hann er bundinn við einstaklinginn sem
manneskju og er sagður neikvæður réttur
þar sem kveðið er á um það við ríki og ein-
staklinga að ganga ekki á mannhelgi per-
sónunnar.
Samfélagsleg réttindi eru á hinn bóginn
talin jákvæð réttindi þar sem ætlast er til af
yfirvöldum að þau tryggi jafnan aðgang
einstaklinga að tilteknum gæðum og þau
eiga að tryggja réttláta dreifingu þeirra.
Gengið er út frá því að hin einstaklings-
bundnu réttindi séu svonefnd þröskuldar-
réttindi í þeim skilningi að annað hvort eru
þau virt eða ekki. Sem dæmi má nefna að
annað hvort virðum við þagnarskylduna
og friðhelgi einkalífsins eða ekki. Þar sem
réttindin eru neikvæð, það er ganga út á
30 HEILBRIGÐISMÁL 2/1998