Fróðskaparrit - 01.01.2008, Page 83

DICLOSSIA IN FAROESE?
81
also the nature ofthe gap between spoken and
written norms (Wexler, 1971: 335, skákskrift
løgd afturat).
Hetta seinasta eyðkenni (skákskrivað), eftir
tí sum Wexler metir, hevur sermerktar av-
leiðingar í føroyskum, ið ávirka fjarstøðuna
millum standardfrábrigdið og dagliga frá-
brigdið munandi. Hetta hevur við sær, at
fjarstøðan teirra millum verður styrkt við, at
girðing og smoga er millum hvørt teirra
mótvegis øðrum keldum; ávikavíst girðing
millum standardfrábrigdið og tøkuorð úr
øðrum málum, meðan smoga er millum dag-
liga frábrigdið og somu keldu. Sagt við
orðum Wexlers:
Diglossia may be brought about by the diffe-
rent impact of a native or non-native source on
one norm but not on the other [...], the gap
between written and spoken norms can be
heightened by the closure of the former and
opening of the latter to a given resource
(Wexler, 1971: 333).
Somu viðurskifti eru umrødd í fleiri øðrum
málsamfeløgum við skiftismæli. T.d. sigur
Wexler frá, at dagliga frábrigdið í arabiskum
er opið fyri tøkuorðum, meðan týðingar um-
vegis ymiskar møguleikar, ið fmnast í málin-
um, verða valdar fram um klassiska arabiska
málið (Wexler, 1971:333). Sama sigur Dil um
viðurskiftini millum sadhu bhasa (standard-
frábrigdi og H) mótvegis colit bhasa (dagligt
frábrigdi og L) í bengalska málsamfelagnum.
I sadhu bhasa sigst vera opið fyri "sanskritis-
eraðum" lánorðum og girðing móti enskum,
meðan colit bhasa er opið fyri enskum lán-
orðum (Dil, 1986: 461). Eins og í føroyskum
hava viðurskiftini í nevndu samfeløgunum
við sær, at tað forna í standardfrábrigdinum
verður varðveitt, og sostatt verður alsamt
vaksandi fjarstøða millum standardfrábrigdið
og dagliga frábrigdið í orðatilfeinginum.
Meir nágreinliga vita vit, at hesi fyribrigdi
hava við sær, at føroyska standardfrábrigdið
er opið fyri nýggjyrðum, meðan dagliga frá-
brigdið er opið fyri beinleiðis inntøku av
tøkuorðum. Tað skal tó sigast, at kortini er
ikki so, at dagliga frábrigdið hevur girðing
móti nýggjyrðum. Langt har ífrá. Vit síggja jú,
at dagliga frábrigdið í rættiliga stóran mun
"kemur aftaná" og tekur við nýggjyrðum,
sum longu eru tikin uppí skrivliga málið. Hin
vegin er dagliga frábrigdið ikki bert opið fyri
beinleiðis inntøku av tøkuorðum úr báði
donskum og av altjóða slag, men eisini fyri
broytingum í setningsbygnaði og heilum
máliskum, ið verða umsettar til føroyskt, ofta
uttan at hugsað verður um, at somu ella
betri hugtøk eru at finna í føroyskum framm-
anundan. í undirvísingini verður mælt ímóti
tílíkum óvandaðum láni av orðum og málisk-
um, og vanliga verða tey ikki tikin við í skrift-
málinum, í hvussu er ikki í formligum skrift-
máli. Á henda hátt verður so fjarstøðan mill-
um formligt og óformligt mál týðiliga merkt
av fráviki í orðatilfeinginum, umframt setn-
ingsbygnaði.
Fyri at lýsa møguliga skiftismælistøðu í
føroyskum, skulu vit sostatt halda fast um
fylgjandi fimm fyritreytir:
1. Staðbundnu málførini í samfelagnum
hava øll til felags
a) eitt serligt orðatilfeingi9,
b) sermerktar bendingar og setnings-
bygnaðir, ið ikki eru felags við stand-
ardfrábrigdið (Ferguson, 1959: 333)10.
2. í dagligum og óformligum høpi verður
standardfrábrigdið ikki nýtt av nøkrum,