Samtíðin - 01.05.1934, Page 9

SAMTÍÐIN
ur við sig og hversu hugðarefnin
eru lík, að minsta kosti meðal al-
þýðu allra landa, þá er sérstak-
lega vert að athuga, þegar fram
koma fyrirbrigði, sem skera sig
mjög út úr almennum þjóðsögn-
um. Og það er trúa mín, að sagnir
um einstaka galdramenn á íslandi
séu næsta frábrugðnar því, sem
víðast hvar þekkist annarsstaðar.
Trúin á galdra og töfra er að
vísu sameiginleg eign allra landa
og allra þjóðafráöndverðu,eða svo
langt aftur í forneskju, sem rakið
verður. En hún er með mjög ólíku
sniði á ýmsum tímum og meðal
ólíkra þjóða. Þegar frá eru dregn-
ar frumstæðilegar þjóðir, sem yf-
irleitt er þannig háttað, að trúar-
brögð þeirra eru fyrst og fremst
töfratrú, þá sést ljóslega, hve ólík-
ur svipurinn er t. d. á galdra-
mannatrúnni íslensku og töfra-
mannatrúnni eins og hún birtist í
Þúsund og einni nótt. Og hjá Is-
lendingum sjálfum hefir þessi trú
tekið marg\úslegum stakkaskift-
um í gegnum aldirnai*. I fomsög-
unum er sagt frá seiðmönnum og
galdrakörlum. Og í íslendingasög-
unum er öðru hvoru getið um
slíkt fólk af báðum kynjum, með
lítilsvirðingu venjulega. Það er
auðsætt, að þótt tniað sé á gald-
ur, þá hefir alþjóð ekki veru-
lega beitt ímyndunarafli sínu að
þessum efnum. — Engar skáld-
legar, áhrifamiklar sögur verða
enn til um einstaka, ákveðna
galdramenn. Menn trúa á galdra
og töfra, en þeir hafa ekki veru-
legan áhuga fyrir þeim.
En hvemig stendur á því, að
þegar komið er fram á seytjándu
og átjándu öld skuli trú þessi
verða eins magnmikil eins og t. d.
sagan um Loft ber merki? Ástæð-
an er vitaskuld sú, að töfratrú
stendur ávalt í sambandi við
mannlegan veikleika.
Hún er sprottin af ákafri magn-
leysistilfinningu mannsins gagn-
vart umhverfi sínu. Það er sama
hvort talað er um töfratrú villi-
manna, sem láta seiðmenn sína
þylja særingar til þess að afstýra
hættum, eða hvort það eru ka-
tólskir prestar, sem láta skólabörn
borga nokkura aura fyrir að
stökt sé vígðu vatni á hálsinn á
þeim, þegar landfarssóttir ganga
yfir. Alt er þetta sprottið af ótrú
eða trúleysi mannsins á það, að
hann sé fær um að ganga á hólm
við hætturnar sjálfur. Og nú er
það vitanlegt, að lífsþróttur nor-
rænna manna hefir ef til vill aldrei
fjarað eins langt út eins og á
þessum öldum, sem ég hefi nefnt.
Á íslandi börðust menn við hung-
ur, landfarssóttir, eldgos og Dani.
Annarsstaðar í Norðurálfunni
kúgaðist fólk afstyrjöldum,stjórn-
málalegri upplausn og grimmilegu
aðalsvaldi. Og eitt augljósast
merki þess, hve mjög hefir verið af
mönnum dreginn andlegur þrótt-
ur, er galdratrúin, sem nú geis-
aði eins og landfarssótt um öll
lönd. Það er ekki eingöngu, að
5