Samtíðin - 01.02.1944, Blaðsíða 14

10
SAMTÍÐIN
ar, þegar ég var að flytja fyrirlestra
við háskólann í Chicago, var ég lialcl-
inn hinni nagandi óvissu. En örlaga-
þráðurinn var spunninn áfram. Hinn
fyrsti hláþráður var ógæfa vor.
Hjá mér var reikningsskekkja. Ég
trúði eigi, að Hitler mundi hremma
alla Tékkó-Slóvakíu, fyrr en hann
hefði hervæðzt að fullu til hildar-
leiksins mikla. Ég hélt iiann eigi svo
heimskan, að hann léti það sannast
í marz 1939, að Múnchen-sáttmálinn
væri einskis virði.“
Bæði Masaryk og dr. Benes hefur
ætíð dreymt um lýðfrjálsa Evrópu.
Þjóð þeirra hefur verið heiminum
siðferðileg fyrirmynd í deilum nú-
timans. Hún drap sig úr dróma á-
nauðarinnar og var frjáls um skeið,
en var síðan hneppt í ógnarfjötur
harðstj órn arinn ar.
Benes er framtíðin rik í hug. Hann
segir ,j£g er of raunsær til að hampa
tuggðum talsháttum. Þegar fólk er
að masa um handaríki heimsins eða
bandariki Evrópu, veit ég, að slíkt
getur eigi borið svo hráðan að. Það
er eigi liægt að samræma lýðræði
og lénsskipulag. Lénsdómur er enn
þá í sumum hlutum Evrópu. Þar eð
vér getum eigi troðið braut vora til
haka, verða hinir að þokast nokk-
uð á leið.
Þegar almennum skilningi og við-
urkenningu á undirstöðuatriðum er
náð alls staðar í Evrópu, er hægt að
mynda lífræna, skipulagða heild.
Það mundi verða fálm, sem endaði
með ósköpum, ef einungis væri
reynt að tengja ólíkar þjóðir vél-
rænum höndum. Þótt ég sé hlynnt-
ur handaríkjum Evrópu, sem líktust
Bandaríkjum Ameríku, er ég viss
um, að Evrópa er ekki undir slikt
búin. í framtíðinni verður lnin að
þroskast fremur á braut einingar og
bandalags en þjóðernisdýrkunar, ef
vel á að fara. En stundum verðum
við að liugsa um hið raunverulega
ástand og möguleika meginlandsins
á hinni líðandi stund. Við verðum
að hugsa um skipulag, sem mun
efla, en ekki slæva, sem mun varð-
veita, en ekki eyðileggja þjóðleg
verðmæti.
Veruleikinn er sá, að þjóðernis-
marghreytni Evrópu er hinn snar-
asti þáttur i stjórnmálum vorum.
Smáþjóðirnar verða ekki afmáðar.
Þær eru staðreyndir. Við þær stað-
reyndir verðum við að fást.
Árið 1918 fannst þjóðunum, að
endanlegur sigur væri unninn og að
framtíð lýðræðisins væri tryggð. Á-
greiningsmál styrjaldarinnar voru
augljós. Hún var harátta við heims-
veldis-, hernaðar- og einveldis-
stefnu. Árangurinn var kollvörpun
fjögurra ríkisheilda; meðal þeirra
voru ríki Hohenzolla og Habsborg-
ara. 1 Rússlandi og Mið-Evrópu urðu
djúptækar þjóðfélagsbyltingar. í
Þýzkalandi var aðeins skipt um for-
ystumenn Hohenzolla. Junkararnir,
herinn og aðstoðarlið þeirra voru
eftir sem áður öllu ráðandi. Bylting
Þýzkalands var þá eigi framkvæmd.
Það biður hennar í dag.
Styrjöldin 1914—T-8 var hin end-
anlegu skuldaskil aðgerðanna 1815,
— sigur hins wilsonska lýðræðis á
síðustu leifum liinnar aldargömlu
einveldisupplausnar Vínarfundar-
ins. Konungsríkjunum var tortímt.