Fréttablaðið - 21.01.2010, Blaðsíða 22

22 21. janúar 2010 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
Hringdu í síma
ef blaðið berst ekki
Eftir bankahrunið í október 2008 leit Alþjóðagjaldeyr-
issjóðurinn svo á, að það þyrfti
ekki að taka efnahagslífið í land-
inu nema tvö ár að komast aftur
á réttan kjöl. Þessi ályktun var að
vísu í bjartsýnna lagi, þótti mér
þá, en hún var reist á vandlegri
skoðun sérfræðinga sjóðsins á til-
tækum gögnum. Ein lykilforsend-
an, sem Seðlabanki Íslands bjó
sjóðnum í hendur, var, að erlend-
ar skuldir þjóðarbúsins í árslok
2009 myndu nema 160 prósent-
um af landsframleiðslu að loknum
gríðarlegum afskriftum á skuld-
um gömlu bankanna við erlenda
lánardrottna. Afskriftirnar voru
taldar nema um fimmfaldri lands-
framleiðslu. Sjóðurinn taldi, að
landsframleiðsla myndi standa í
stað 2010 og taka síðan að vaxa
aftur 2011 og eftirleiðis um 4 pró-
sent á ári, sem er mikill vöxtur í
sögulegu samhengi.
Þrefaldur forsendubrestur
Þessar vonir brugðust. Til þess
liggja ýmsar ástæður, þótt hér
verði látið duga að tilgreina þrjár.
Í fyrsta lagi reyndust tölur
Seðlabankans um erlendar skuldir
þjóðarbúsins alvarlega vanmetn-
ar. Nú eru skuldirnar taldar hafa
numið 307 prósentum af lands-
framleiðslu í árslok 2009, ekki 160
prósentum. Seðlabankinn vanmat
með öðrum orðum skuldirnar um
næstum helming. Þetta vanmat
á skuldunum í upphafi hefur sett
strik í reikninginn með því að
auka til muna áhyggjur manna
af skuldaþoli þjóðarbúsins, svo
sem skiljanlegt er, og tefja þannig
fyrir lausn IceSave-málsins.
Í annan stað hétu stjórnvöld því
við gerð efnahagsáætlunarinn-
ar með fulltingi AGS í nóvember
2008, að þau myndu leysa ágrein-
inginn við Breta og Hollendinga
um IceSave-skuldbindingarnar.
Þetta fyrirheit var hluti af skrif-
legri viljayfirlýsingu ríkisstjórn-
arinnar og Seðlabankans. Ljóst
mátti vera, að stuðningur AGS og
Norðurlanda við áætlunina gæti
reynzt vera háður því, að þetta
heit yrði efnt, enda hafa stjórn-
völd statt og stöðugt sagt, að þau
myndu standa við skuldbindingar
ríkisins erlendis. Slíkar yfirlýs-
ingar stjórnvalda eru bindandi
að þjóðarétti eins og Ragnhildur
Helgadóttir prófessor hefur bent
á. Ríkisstjórnin stóð fyrir sitt
leyti við heitið, en hún reyndist
ekki hafa meiri hluta Alþingis að
baki sér fyrr en fimmtán mánuð-
um eftir hrun. Og þá kaus forseti
Íslands að grípa fram fyrir hend-
urnar á Alþingi líkt og Alþingi
hafði gripið fram fyrir hendurnar
á ríkisstjórninni sumarið 2009. Nú
stefnir málið í strand í þjóðarat-
kvæðagreiðslu.
Í þriðja lagi þykir mörgum það
ekki boðlegt að þurfa sem skatt-
greiðendur að axla þungar kvaðir
fram í tímann af völdum afglapa
og hugsanlegra lögbrota í einka-
bankarekstri, á meðan sökudólg-
arnir hafa ekki enn verið dregnir
til ábyrgðar að lögum og stjórn-
völd sýna því máli næsta lítinn
áhuga. Áhugaleysið kann að helg-
ast af því, að bankarnir og skyld
fyrirtæki dældu fé í þrjá af fjór-
um stærstu stjórnmálaflokkun-
um, svo sem Ríkisendurskoðun
hefur nú upplýst. Eitt er að fella
sig úr fjarlægð við staðfestingu
Alþingis á erlendum skuldbind-
ingum. Annað mál, finnst mörg-
um, er að láta bjóða sér inn í kjör-
klefa til að staðfesta gerninginn
með atkvæði sínu. Auk þess henta
hvorki skuldamál né samningar
við erlend ríki til þjóðaratkvæða-
greiðslu, og IceSave-málið er
hvort tveggja í senn.
Gömlu ráðin?
Strandi IceSave-málið í þjóðarat-
kvæðagreiðslunni í febrúar eða
marz, munu Norðurlöndin næst-
um örugglega hætta fjárstuðn-
ingi sínum við Ísland, enda verða
úrslitin túlkuð þar sem svo, að
vöflur séu á Íslendingum frammi
fyrir bindandi skuldbindingum
Íslands við önnur lönd. Fari svo,
mun AGS þá annaðhvort einnig
þurfa að draga sig í hlé og skilja
landið eftir á berangri, þar eð
sjóðurinn má ekki samkvæmt
reglum reiða fram meira fé en
hann hefur þegar boðið, eða bjóða
fram stuðning við nýja áætlun
með sýnu harkalegri aðgerðum í
fjármálum ríkisins en nú standa
fyrir dyrum. Þá harðnar á daln-
um. Hafni stjórnvöld slíku boði,
munu þau líklega telja sig nauð-
beygð að grípa til gömlu ráðanna,
hleypa verðbólgunni á skrið með
hjálp Seðlabankans án verðtrygg-
ingar og leggja til atlögu við líf-
eyrissjóðina, þótt þeir eigi að
heita eign lífeyrisþega. Hætti
ríkisstjórnin við að halda þjóð-
aratkvæðagreiðsluna, verður
hún sökuð um að brjóta stjórnar-
skrána líkt og 2004.
Stjórnmálastéttin hefur stefnt
endurreisn efnahagslífsins í voða.
Fyrir hálfu öðru ári virtist sem
kreppan yrði skammvinn, en nú er
hætta á þungum afturkipp og upp-
lausn. Ríkisstjórnin, Alþingi og
forseti Íslands bera þunga ábyrgð
á þeirri stöðu, sem nú er komin
upp. Þetta þurfti ekki að fara
svona. Þjóðin getur gripið í taum-
ana, nema hún kjósi heldur að
steypa sér fram af hengifluginu.
Milli steins og sleggju
Í DAG | Afglöp stjórnmála-
stéttarinnar
ÞORVALDUR GYLFASON
Á
þessum degi árið 1968 átti eitt versta kjarnorkuslys
sögunnar sér stað í næsta nágrannalandi okkar, Græn-
landi. Bandarísk B-52 sprengjuflugvél fórst þá með
fjórar vetnissprengjur innanborðs skammt frá Thule-
herstöðinni. Sprengjurnar sprungu ekki við slysið, en
mikið magn geislavirkra efna dreifðist um svæðið og sterkar líkur
benda til þess að Bandaríkjaher hafi mistekist að endurheimta
eina sprengjuna, sem hafi fengið vota gröf í Thule-flóanum.
Þó betur hafi farið en á horfðist, hafði óhapp þetta margháttað-
ar afleiðingar. Til að mynda vakti það marga til umhugsunar um
skynsemi þeirrar stefnu Bandaríkjahers að hafa ætíð hluta kjarn-
orkuvopnabúrs síns á flugi um háloftin. Þá ýtti atvikið undir að
komið var á beinu sambandi milli herja risaveldanna til að koma í
veg fyrir að óhapp við flutninga á kjarnorkuvopnum yrði ranglega
túlkað af hinum aðilanum sem byrjun á kjarnorkustríði.
Áhrifin á dönsk og grænlensk stjórnmál urðu ekki síður mikil.
Hin opinbera stefna danskra stjórnvalda var sú að kjarnorkuvopn
skyldu ekki vera á danskri grundu og átti slíkt hið sama vita-
skuld að gilda á Grænlandi. Áratugum síðar kom í ljós að danskir
ráðamenn gáfu Bandaríkjamönnum grænt ljós á að geyma kjarn-
orkuvopn í Thule og flytja þau til eftir sínum hentugleika. Þessu
var haldið rækilega leyndu fyrir grænlenskum almenningi og er
einn ljótasti bletturinn á sögu danskrar valdstjórnar á síðustu
áratugum.
Fjöldi Bandaríkjamanna, Grænlendinga og danskra verka-
manna kom að hreinsunarstarfi á slysstaðnum, þar sem unnið
var við verstu veðuraðstæður að því að fjarlægja sem mest af
braki og snjó áður en ísinn færi að bráðna og geislavirku efnin
myndu dreifast út um allt. Verkamennirnir fengu ekki að vita
hið sanna eðli slyssins og mikið vantaði upp á að reynt væri að
verja þá nægilega fyrir áhrifum geislunarinnar. Dánartíðni þeirra
hefur verið ískyggilega há og fjölmargir fengið krabbamein. Til-
raunir verkamannanna til að fá hlut sinn réttan hafa reynst mikil
þrautaganga og dönsk og bandarísk stjórnvöld ekki fengist til að
axla sína ábyrgð.
Þótt rúm fjörutíu ár séu liðin frá kjarnorkuslysinu á Græn-
landi, er málið enn afar lærdómsríkt. Það beinir sjónum okkar
að mögulegum afleiðingum þeirrar stefnu kjarnorkuveldanna að
játa því hvorki né neita hvort kjarnorkuvopn séu um borð í farar-
tækjum þeirra. Stórveldin áskilja sér í raun rétt til að fara með
kjarnaflaugar sínar um heiminn að eigin hentugleika, óháð þeirri
hættu sem umhverfinu og samfélagi manna er búin með slíku
hátterni. Sú tvöfeldni sem danska stjórnin sýndi í kjarnorkumál-
unum, með því að kynna eina stefnu fyrir borgurum sínum en
aðra í leynisamskiptum við Bandaríkjastjórn er sömuleiðis holl
áminning. Bágt er að trúa því að slík tvöfeldni hafi verið bundin
við stjórnvöld í Kaupmannahöfn.
Svartur blettur á sögu Grænlands:
Sprengjan og ísinn
STEFÁN PÁLSSON SKRIFAR
Stórveldin áskilja sér í raun rétt til að fara með kjarna-
flaugar sínar um heiminn að eigin hentugleika, óháð þeirri
hættu sem umhverfinu og samfélagi manna er búin …
UMRÆÐAN
Brynhildur Pétursdóttir skrifar
um fjölmiðla
Ég hef oft furðað mig á hversu lítil áhersla er lögð á gerð
fréttaskýringaþátta hjá ríkissjón-
varpinu. Ýmis mikilvæg málefni
eru gjarnan afgreidd þannig að
viðmælendur, yfirleitt á öndverð-
um meiði, eru kallaðir í myndver
þar sem þeir láta móðan mása. Þetta er einföld og
ódýr aðferð en á ekkert skylt við fréttaskýringar.
Áhorfandinn er engu nær og hefur ekki hugmynd
um hvað er satt og hvað er logið.
Mér finnst með ólíkindum að ekki hafi verið gerð-
ur þáttur um Icesave-málið þar sem öllum þekkt-
um staðreyndum er komið á framfæri. Þótt eflaust
sé margt óljóst í þessu flókna máli hlýtur að vera
hægt að taka saman helstu staðreyndir og útskýra
þær fyrir þjóðinni. Að sýningu lokinni er hægt að
hleypa álitsgjöfum í myndver þar sem þeir fjalla þá
um málið út frá þeim upplýsingum sem þegar hafa
komið fram. Slíkt kemur í veg fyrir að fólk haldi
uppi rangfærslum vegna þess að það þjónar þeirra
hagsmunum eða það einfaldlega veit ekki betur.
Ég beini spjótum mínum sérstaklega að ríkis-
sjónvarpinu vegna þess að sjónvarpið er öflugasti
miðillinn og einn góður fréttaskýringaþáttur getur
haft meiri áhrif en tugir blaðagreina og útvarpsvið-
tala. Þá finnst mér RÚV hafa þeirri skyldu að gegna
að leggja sitt af mörkum til að lyfta umræðunni á
hærra plan.
Það getur ekki verið hlutverk álitsgjafa eða
stjórnmálamanna að útskýra mikilvæg mál fyrir
þjóðinni. Það er hlutverk fréttamanna að grafast
fyrir um staðreyndir, skoða mál frá öllum hliðum og
matreiða niðurstöðuna fyrir áhorfendur á skiljan-
legan hátt og ég efast ekki um að starfsfólk ríkis-
sjónvarpsins getur unnið vandaða þætti rétt eins og
kollegar þeirra á Norðurlöndunum. Ég er sannfærð
um að vandaðar fréttaskýringar eru forsenda fyrir
málefnalegri umræðu og vona að aðrir eigendur
RÚV séu mér sammála.
Höfundur er áhugamanneskja
um þjóðfélagsumræðu.
Fréttaskýringar óskast
BRYNHILDUR
PÉTURSDÓTTIR
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Sérkennileg tilviljun
Ísland í dag var með nærmynd
af fyrrverandi landsliðsfyrirliða í
handbolta, á þriðjudag. Skemmtileg,
tja eða öllu heldur merkileg, tilviljun
er að þessi umfjöllun sé nokkrum
dögum fyrir prófkjör Sjálfstæðis-
manna í Reykjavík. Þar sækist Geir
eftir 2. sæti eins og fjórir sitjandi
borgarfulltrúar gera. Þáttastjórnend-
unum, Sindra Sindrasyni og
Sigrúnu Ósk Kristjánsdóttur,
þótti ekki ástæða að geta
þess í kynningu. Reyndar
var minnst á þetta í framhjá-
hlaupi í umfjöllun. Þess í stað
dásamaði fjöldi viðmælenda
Geir í hvívetna. Ætli aðrir
frambjóðendur í prófkjörinu
fái svipaða meðferð?
Þjóðlegar hefðir endurreistar
Sá sögulegi atburður gerðist í
borgarstjórn Reykjavíkur að Ólafur F.
Magnússon borgarfulltrúi var víttur.
Elstu menn muna ekki að slíkt hafi
gerst áður í borgarstjórn. Athygli-
verðara er að Ólafur var víttur fyrir
níðvísu. Kannski er hér um að ræða
lið í endurreisn þjóðlegra hefða í
kjölfar kreppunnar?
Sléttuböndin betri
Níðvísan sem Ólafur fór
með er haganlega ort,
en sá augljósi galli
er við hana að
merking hennar
er öllum ljós.
Hann hefði
betur flutt
vísu orta í sléttuböndum. Þau eru
þeim eiginleikum gædd að hægt er
að lesa aðra merkingu úr vísunni sé
hún lesin afturábak. Ein frægustu
sléttuböndin eru ýmist eignuð Látra-
Björgu eða Jóni Þorgeirssyni presti
á Hjaltabakka og eru til í mörgum
útgáfum, til dæmis þessari: Grund-
ar dóma, hvergi hann/hallar réttu
máli./Stundar sóma, aldrei
ann/örgu pretta táli.
Lesin öfugt hljóðar hún
svo: Táli pretta örgu ann/
aldrei sóma stundar./
Máli réttu hallar hann/
hvergi dóma grundar.
kolbeinn@frettabladid.is