Fréttablaðið - 13.04.2010, Blaðsíða 18

13. apríl 2010 ÞRIÐJUDAGUR18
FRÉTTASKÝRING: Xxxxxxx
HJÓLBARÐAÞJÓNUSTA / WWW.N1.IS
SUMARDEKKIN
ERU SKEMMTILEGRI
LÁTTU OKKUR SKIPTA UM FYRIR ÞIG
Meira í leiðinni
15. APRÍLNAGLANA
AF!
Davíð Oddsson seðlabankastjóri lét hjá líða að svara
boði seðlabankastjóra Bretlands um aðstoð við að
minnka íslenska bankakerfið hálfu ári fyrir fall
þess.
Í skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis segir að 15.
apríl hafi Davíð Oddsson sent formlega beiðni um
gjaldeyrisskiptasamninga til Seðlabanka Bretlands.
Seðlabankinn hafði tæpum mánuði fyrr, 17. mars,
sent Seðlabanka Bretlands tölvupóst og óskað form-
lega eftir skiptasamningi til að styrkja gjaldeyris-
varaforðann hér heima. Þann dag féll krónan um 6
prósent sem var mesta gengisfall krónunnar frá því
í „míní-krísunni“ 2006. Viðbrögð Breta voru önnur
en vonast var eftir.
„Hinn 23. apríl 2008 svaraði Mervyn King seðla-
bankastjóri bréfi Davíðs og hafnaði beiðninni. Lýsti
hann því hins vegar að erlendir seðlabankar gætu
fundið leið til að hjálpa Íslendingum við að minnka
bankakerfi sitt. Að hans mati væri það eina raun-
hæfa leiðin til að takast á við vandann. King sagði
loks að hann byði fram alla aðstoð sem hann gæti
veitt við að takast á við þetta verkefni. Seðlabanki
Íslands þekktist ekki þetta boð.
Í staðinn var þess óskað í svarbréfi Seðlabankans
að breski seðlabankinn endurskoðaði vinsam-
legast afstöðu sína til umbeðins skiptasamn-
ings. Því bréfi var ekki svarað,“ segir í skýrslu
rannsóknarnefndarinnar. - gar
Seðlabankinn svaraði ekki boði Breta um aðstoð við að leysa vanda bankanna:
Hunsaði boð breska Seðlabankans
MERVYN KING Hálfu ári fyrir hrunið bauð seðlabankastjóri
Bretlands fram aðstoð erlendra seðlabanka til að minnka
íslenska bankakerfið og leysa þannig vandann sem við blasti.
Þessu boði var ekki svarað. NORDICPHOTOS/AFP
Þrír seðlabankastjórar
sýndu af sér vanrækslu í
starfi varðandi Icesave-
vandann og með vinnu-
brögðum sínum við fall
Glitnis. Rannsóknarnefnd
Alþingis segir Seðla-
bankann ekki hafa veitt
nægilegt aðhald.
Rannsóknarnefnd Alþingis telur að
þrír fyrrverandi seðlabankastjór-
ar, sem saman mynduðu banka-
stjórn Seðlabankans þegar íslenska
bankakerfið hrundi, hafi sýnt af
sér vanrækslu í starfi.
Davíð Oddsson, Eiríkur Guðna-
son og Ingimundur Friðriksson eru
taldir hafa sýnt af sér vanrækslu
með því að kanna ekki stöðu
Icesave-reikninganna þegar Lands-
bankinn óskaði eftir 390 milljarða
króna fyrirgreiðslu Seðlabankans
í ágúst 2008. Féð átti að nota til að
tryggja yfirfærslu Icesave-reikn-
inganna úr útibúi Landsbankans
ytra í erlent dótturfélag.
Þá eru seðlabankastjórarnir
þrír sagðir hafa sýnt vanrækslu
í starfi í aðdragandanum að falli
Glitnis. Annars vegar með því að
kynna stjórnendum Glitnis ekki
á réttan hátt frá þeirri ákvörðun
Seðlabankans að verða ekki við
ósk Glitnis um 500 til 600 milljóna
evra lánafyrirgreiðslu í september
2008. Hins vegar með því að ætla
á þessum tíma að yfirtaka 75 pró-
sent hlutabréfa í Glitni án þess að
kynna sér fjárhagsstöðu bankans á
sjálfstæðan hátt.
Fyrir utan vanrækslu banka-
stjóranna telur rannsóknarnefndin
ýmsa annmarka hafa verið á starf-
semi bankans sem iðulega hafi
verið skrefi á eftir markaðnum og
of seinn að hækka vexti sína. Þeir
hafi lýst alvarlegri stöðu fyrir
ráðherrum á árinu 2008 án þess
að með fylgdu greinargerðir eða
tillögur um aðgerðir.
„Ég er ekki búinn að ákveða
hvort eða hvernig ég tjái mig um
skýrsluna,“ segir Eiríkur Guðna-
son. Davíð Oddsson og Ingimund-
ur Friðriksson segja sömuleiðis
báðir að þeir ætli ekki að tjá sig
um niðurstöður rannsóknarnefnd-
arinnar að svo stöddu.
Klúður í Glitnismáli
Að áliti rannsóknarnefndarinn-
ar sýndi bankastjórn Seðlabank-
ans af sér vanrækslu með því að
hafa ekki farið að reglum stjórn-
sýslulaga varðandi tilkynningu
á þeirri niðurstöðu að verða að
neita ósk Glitnis um 500- 600
milljóna evra lán í september
2008. Bankastjórnin taldi lánið
ekki mundu bjarga Glitni og að
veðin sem boðin voru hafi ekki
verið nógu trygg. „Að fenginni
þeirri niðurstöðu bar bankastjórn
Seðlabankans að afgreiða erindi
Glitnis með skriflegri ákvörðun,
áritaðri af bankastjórninni,“ segir
rannsóknarnefndin.
Seðlabankinn hugðist yfirtaka 75
prósent hlutafjár Glitnis og leggja
bankanum til jafnvirði 85 milljarða
króna. Daginn eftir kom í ljós að
skuldir fyrirtækja Jóns Ásgeirs
Jóhannessonar, eins eigenda Glitn-
is, við bankann voru ekki 170 millj-
arðar króna eins og Seðlabankinn
taldi heldur yfir 300 milljarðar.
„Ég varð nú eiginlega fyrir
sjokki,“ sagði Davíð Oddsson
um þetta atriði í skýrslutöku hjá
rannsóknarnefndinni sem hafnaði
þeirri skýringu Davíðs að Seðla-
bankanum hafi ekki verið heimilt
að gera kröfu um aðgang að upp-
lýsingum og gögnum hjá Glitni.
„Að mati rannsóknarnefndar
Alþingis verður því að álykta svo
að það geti ekki talist annað en
veruleg vanræksla af hálfu banka-
stjórnar Seðlabankans að stofnun-
in hafi ekki aflað sjálf milliliða-
laust nánari upplýsinga um stöðu
bankans og lánabók hans svo og
upplýsinga um önnur þau atriði
sem haft gátu þýðingu fyrir mat
á því hvort forsvaranlegt væri að
veita bankanum þrautavaralán,“
segir rannsóknarnefndin.
Skorti viðbrögð við Icesave
Í ágúst 2008 óskaði Landsbankinn
eftir 390 milljarða króna trygg-
ingu frá Seðlabankanum til að
hægt væri að flytja innistæður á
Icesave-reikningum í Bretlandi
yfir í dótturfélag Landsbankans
þar í landi. Þannig átti að tryggja
að ábyrgðin á þessum innistæð-
um heyrði undir Bretland en ekki
Ísland. Áætlunin þótti algerlega
óraunhæf.
Rannsóknarnefnd Alþingis
segir ekki ástæðu til athugasemda
við þá afstöðu Seðlabankans að
verða ekki við ósk Landsbankans
enda hefði hún verið mjög áhættu-
söm. Hins vegar hafi, í ljósi upp-
lýsinga um alvarlega stöðu Lands-
bankans og með tilliti til afstöðu
breska fjármálaeftirlitsins í mál-
efnum bankans, verið nauðsynlegt
af hálfu Seðlabankans að gera við-
hlítandi ráðstafanir til að ganga
úr skugga um hver væri í reynd
staða Landsbankans með tilliti til
áhrifa hennar á fjármálastöðug-
leika í landinu.
„Það er niðurstaða rannsókn-
arnefndar Alþingis að meta verði
framangreint athafnaleysi Davíðs
Oddssonar, Eiríks Guðnason-
ar og Ingimundar Friðriksson-
ar svo að þeir hafi þar látið hjá
líða að bregðast við yfirvofandi
hættu á viðeigandi hátt og grípa
til viðhlítandi ráðstafana og með
því sýnt af sér vanrækslu,“ segir
rannsóknarnefndin um þetta.
Seðlabankinn skrefi á eftir
„Frá hausti 2005 þar til í byrjun
október 2008 hækkaði staða lána
gegn veði hjá Seðlabankanum úr
um 30 milljörðum króna í rúm-
lega 500 milljarða króna. Ann-
aðhvort mátti því vera ljóst að
vextir voru allt of lágir eða að
einhverjir bankar voru í reynd
að sækja sér neyðarlán í Seðla-
bankann í sívaxandi mæli um ára-
bil. Ef Seðlabankinn hefði viljað
draga úr þenslu hefði mátt ætla að
hann hefði haft áhuga á að draga
úr lausafé í kerfinu,“ segir meðal
annars um peningamálastefnu
bankans í rannsóknarskýrslunni.
„Bankastjórn Seðlabankans
kaus oft minna aðhald en aðal-
hagfræðingur bankans lagði til.
Tekið er fram að fundargerðir
bankastjórnarinnar varpa ekki
ljósi á það hvort og þá á hvaða
gögnum eða upplýsingum banka-
stjórnin byggði ákvarðanir sínar
um aðra stefnumörkun en þá
sem aðalhagfræðingurinn lagði
til. Rannsóknarnefndin telur að
stýrivextir hafi verið of lágir í
uppsveiflunni,“ segir rannsóknar-
nefndin, sem kveður bankastjórn-
ina hafa grafið undan eigin trú-
verðugleika. „Seðlabanka Íslands
gekk því illa að skapa traust á
peningastefnunni.“
Of lítið aðhald
Að sögn rannsóknarnefndar-
innar var stefna Seðlabankans
ekki nægjanlega aðhaldssöm og
aðgerðir of takmarkaðar til þess
að skila árangri í baráttunni við
vaxandi skuldsetningu og undir-
liggjandi verðbólgu.
„Vaxtahækkanir komu jafnan
of seint og voru of litlar og fram-
an af virðist það meðal annars
hafa stafað af óskhyggju bank-
ans um að ríkisvaldið myndi taka
þátt í því að draga úr þenslunni.
Það gerðist ekki. Á sama tíma var
nánast óheft aðgengi að lausafé í
Seðlabankanum og virtist pen-
ingamagn afgreitt án takmörkun-
ar og í reynd var bönkunum lánað
lausafé út á skuldaviðurkenningar
seinustu árin,“ segir í skýrslunni
þar sem Seðlabankinn er einnig
gagnrýndur fyrir að veita bönk-
unum lán gegn veðum þótt hann
teldi sjálfur að þeir væru veikir.
Stjórnmálamenn rýra tiltrú
Nokkuð er vikið í skýrslunni að
afar stirðum samskiptum milli
Davíðs Oddssonar og sumra ráð-
herra Samfylkingarinnar og tor-
tryggni þeirra í garð Davíðs.
Áhersla er lögð á sjálfstæði
Seðlabankans.
„Verður það ekki talin æski-
leg skipan mála að í starf seðla-
bankastjóra veljist fyrrverandi
stjórnmálamenn líkt og tíðkast
hefur um árabil í Seðlabanka
Íslands. Það er til þess fallið að
vekja upp efasemdir um einurð
þeirra við að vinna að lögbundnu
markmiði bankans, einkum ef
slíkt er í andstöðu við efnahags-
stefnu ríkisstjórnarinnar eða
framkvæmd tiltekinna kosninga-
loforða. Þá er hætt við að tillögur
slíks seðlabankastjóra verði, með
réttu eða röngu, settar í ákveðið
pólitískt samhengi sem þarf ekki
á neinn hátt að endurspegla for-
sendur slíkra tillagna sem settar
eru fram á grundvelli lögbundins
hlutverks Seðlabanka Íslands. Síð-
ast en ekki síst er slík aðstaða til
þess fallin að rýra trúverðugleika
Seðlabankans,“ segir rannsóknar-
nefnd Alþingis. gar@frettabladid.is
Vanræksla hjá seðlabankastjórum
BANKASTJÓRAR SEÐLABANKANS Ingimundur Friðriksson, Eiríkur Guðnason og Davíð Oddson kynna ákvarðanir Seðlabankans í
vaxtamálum í apríl 2008. Þá þegar var vandi íslenska bankakerfisins orðinn risavaxinn. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA